Spadek i zachowek: co trzeba o nich wiedzieć

Jesteśmy bezdzietnym małżeństwem. Jak się zabezpieczyć na wypadek śmierci któregoś z nas, żeby bracia męża nie dziedziczyli po nim naszego domu...

Ekspert radzi: Powinniście Państwo sporządzić testamenty: Pani powołuje męża do całego spadku po sobie, mąż – Panią. W przeciwnym razie spadek przysługiwałby też rodzicom męża (jeśli żyją) i braciom. Gdy zaś mąż spisze testament, jego bracia nic nie odziedziczą, ani nie uzyskają zachowku, bo rodzeństwu on nie przysługuje.

Podst.: art. 931– 933 i 991 § 1 k.c.

Tata zapisał mi cały majątek w testamencie. Ale miał też syna z pierwszego małżeństwa. Nie mam z nim żadnego kontaktu, a sąd mi kazał podać jego adres, bo też dziedziczy po ojcu. Co mam zrobić?

Ekspert radzi: Pani przyrodni brat dziedziczy po ojcu, chyba że w testamencie został wydziedziczony. Jeśli ojciec tego nie zrobił, a tylko nie uwzględnił go w testamencie, ma on prawo do zachowku od Pani (wysokość zachowku może wynosić: 2/3 udziału spadkowego, jeżeli brat jest osobą trwale niezdolną do pracy, a w innych przypadkach – 1/2).

W pierwszej kolejności sąd zobowiąże Panią do ustalenia adresu zamieszkania brata, np. poprzez zwrócenie się do Centrum Personalizacji Dokumentów MSW Wydział Udostępniania Danych (zbiór danych PESEL). Jeśli mimo to nie uda się ustalić adresu, sąd zamieści w prasie ogólnopolskiej ogłoszenia (co najmniej jedno), że odbywa się sprawa spadkowa po Pani ojcu. Koszt ogłoszeń pokrywa Pani.

Po sześciu miesiącach od daty ogłoszenia będzie wyznaczona rozprawa. Podst.: art. 991 k.c. i 671– 674 k.p.c.

Chcę sprzedać dom i część pieniędzy podarować wnukom mieszkającym na stałe w Niemczech (mają niemieckie obywatelstwo). Czy muszą zgłosić to w urzędzie skarbowym w Niemczech, czy w Polsce? A może mniej kłopotów mieliby, jeśli zapisałabym im te kwoty w testamencie?

Ekspert radzi: Sytuacja podatkowa przy testamencie jest podobna jak przy darowiźnie. I spadek, i darowiznę Pani wnuki muszą zgłosić do urzędu skarbowego, choć zasady zgłaszania darowizn są inne w obu krajach. Jeśli chodzi o Polskę, to wnuczęta nie płacą podatku ani od darowizny, ani od spadku po babci (warunek: muszą zgłosić to w terminie 6 miesięcy od otrzymania pieniędzy lub nabycia spadku). Nie jest ważne, że są cudzoziemcami.

Jeśli chodzi o Niemcy, to istnieje tam obowiązek podatkowy. Ale jest tam tzw. kwota wolna od podatku i wynosi dla tej grupy (babcia i wnuczkowie) – 20 tys. euro. Od nadwyżki ponad tę kwotę płaci się podatek według stawki 30 proc. Art. 4a i art.1 ust. 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn.

Wniosek o nabycie spadku można składać bezterminowo (nieważne, ile czasu minęło od śmierci spadkodawcy). Pozew o zachowek trzeba złożyć w ciągu 5 lat od otwarcia testamentu (zwykle od śmierci spadkodawcy).

Chcę przepisać mieszkanie na syna.  Mam jeszcze córkę, ale ona nie interesuje się moim losem. Czy syn będzie musiał jej płacić zachowek?

Ekspert radzi: Tak, jeśli wystąpi ona z takim żądaniem. Jedyną drogą, by tego uniknąć, jest wydziedziczenie córki w testamencie. Jednak muszą być ku temu ważne powody. Może Pani powołać się np. na uporczywe niedopełnianie przez córkę, względem Pani, obowiązków rodzinnych.

W testamencie musi Pani szczegółowo to opisać, by nie było wątpliwości, co do rzeczywistych powodów wydziedziczenia. Proszę pamiętać, że wydziedziczenie dotyczyć będzie tylko córki. Jeśli ma ona dzieci (Pani wnuki), mogą one żądać zachowku od Pani syna.

Podst. prawna: 1008–1010 k.c.

Niedawno zmarła moja mama, a tata 10 lat temu. Pozostał dom i ziemia. Jest nas sześcioro rodzeństwa. Jedna siostra nie zgadza się na podział i powiedziała, że nie przyjdzie do sądu.

Ekspert radzi: Obecność Pani siostry nie jest konieczna na sprawie o nabycie spadku. Wystarczy, że we wniosku o nabycie spadku poda Pani jej dokładne dane (tak jak i pozostałego rodzeństwa). Natomiast Pani, jako wnioskodawca, musi się stawić w sądzie.

Gdy zapadnie postanowienie w sprawie o nabycie spadku, można składać wniosek o podział tego spadku między rodzeństwo (jeśli nie będzie między Państwem zgody). Jednak i wówczas nieobecność siostry nie wstrzyma toku sprawy sądowej.

Podst. prawna: art. 513 k.p.c.

Moja mama chce zapisać mojej córce, czyli wnuczce – mieszkanie. Jak to zrobić, żeby moja córka nie musiała płacić żadnych zachowków. Mama ma jeszcze wnuka.

Ekspert radzi: Babcia może wybrać jedno z trzech rozwiązań.

1. Może wydziedziczyć w testamencie (notarialnym lub odręcznym) pozostałych spadkobierców.

2. Może poprosić pozostałych spadkobierców o zrzeczenie się dziedziczenia – wtedy dziedziczyć będzie tylko wnuczka. Zrzeczenie się dziedziczenia to umowa notarialna zawarta między spadkodawcą a przyszłymi spadkobiercami ustawowymi. Taka umowa spowoduje, że przyszli spadkobiercy, którzy ją podpiszą, utracą prawo do żądania zachowku.

3. Może zawrzeć z wnuczką umowę dożywocia. Wnuczka musi się zobowiązać, że zapewni babci dożywotnie utrzymanie za mieszkanie. Podst. prawna: art. 1008 oraz 908 § 1 i 1048 kodeksu cywilnego.

Jeśli nie ma testamentu, spadek dziedziczą: dzieci i żona (mąż) zmarłej osoby po równo, ale część małżonka nie może być mniejsza niż 1/4 spadku. W dalszej kolejności dziedziczą rodzice i rodzeństwo.

Marcin Nagórek, radca prawny

Ewa Bojanowska, adwokat