Temperament i charakter
Osobowość człowieka to ogół unikalnych cech psychicznych, które w sposób stały kierują jego zachowaniem w różnych sytuacjach. Temperament zaś jest jedną z tych cech. Jest to cecha określająca wrodzony sposób reagowania na wszystko, co się wokół dzieje.
Ujawnia się już we wczesnym niemowlęctwie, a nawet zaraz po urodzeniu - głównie w sposobie, w jaki dziecko okazuje swoje emocje, a także w poziomie jego aktywności. Tak więc niektóre dzieci są spokojne, łagodne, radosne i wesołe - a inne pobudliwe (a nawet nadpobudliwe), aktywne, płaczliwe lub krzykliwe.
Ta sama prawidłowość dotyczy osób dorosłych. Temperament to szczególny sposób zachowania, który pojawia się na tyle często, że określa daną osobę i pozwala przewidzieć jej reakcje na różne przyszłe sytuacje. Niektórzy dorośli są permanentnie odprężeni i niczym się nie przejmują, a inni są ciągle spięci i zamartwiają się na zapas - przy czym są to ich stałe cechy zachowania i przeżywania. To, co czyni dane cechy temperamentu pozytywnymi lub negatywnymi - zależy od ich wzajemnej równowagi.
Melancholik czy choleryk?
Pierwszą osobą w historii medycyny, która próbowała dokonać klasyfikacji cech temperamentalnych był znany wszystkim Hipokrates. Jego typologia była na tyle udana, że jej podstawy i nazewnictwo zachowały się do dzisiaj. Według tej klasyfikacji można ludzi podzielić na cztery podstawowe typy temperamentalne: melancholik, flegmatyk, sangwinik i choleryk.
• Melancholik: to osoba raczej smutna, introwertywna (zamknięta w sobie) i mało stabilna. Główne cechy: cichy, nietowarzyski, powściągliwy, pesymistyczny, trzeźwo myślący, surowy, lękliwy, chimeryczny. Typ słaby, niezrównoważony - z przewagą procesów hamowania nad pobudzeniem w układzie nerwowym.
• Flegmatyk: To osoba spokojna, intrwertywna, raczej stabilna. Główne cechy: spokojny, zrównoważony, rzetelny, opanowany, pokojowo nastawiony, uważny, dbały, pasywny. Typ silny, zrównoważony.
• Sangwinik: to osoba pewna siebie, ekstrawertywna (skierowana na zewnątrz), raczej stabilna. Główne cechy: towarzyski, otwarty, rozmowny, wrażliwy, odprężony, pełen życia, beztroski, przywódczy. Typ silny, zrównoważony.
• Choleryk: to osoba drażliwa, ekstrawertywna, niestabilna. Główne cechy: aktywny, optymistyczny, porywczy, zmienny, pobudliwy, wybuchowy, agresywny, niespokojny, drażliwy. Typ silny, niezrównoważony - z przewagą procesów pobudzenia nad hamowaniem w układzie nerwowym.
Co to jest temperament?
Przedstawione powyżej typy temperamentu są tzw. typami czystymi. Jednak w praktyce rzadko występują tak czyste i wyraziste temperamenty. Najczęściej mamy do czynienia z typami mieszanymi, w których jedne cechy osiągają widoczną przewagę nad innymi. Tak więc - podsumowując - można powiedzieć, że temperament to zespół pewnych stałych cech psychicznych człowieka, ujawniających się w sposobie wyrażania emocji, zachowania się i reagowania (tempo procesów psychicznych, pobudliwość, siła i szybkość reagowania).
Cechy temperamentu ujawniają się w zachowaniu, decydują o reakcjach człowieka - szczególnie w sytuacjach trudnych i konfliktowych. Są to cechy charakteryzujące osobowość. Nie każdy człowiek potrafi panować nad swoimi reakcjami w trudnych sytuacjach. O panowaniu nad sobą decydują cechy wolicjonalne charakteru.
A co to jest charakter?
Potoczne rozumienie tego terminu jest dość szerokie. Często zastępuje się nim termin osobowość - a te dwa pojęcia tak naprawdę nie są tożsame. Charakter bowiem, tak jak i temperament jest tylko jednym z elementów osobowości. W ujęciu psychologicznym, charakter jest zespołem indywidualnych cech osobowości, wyrażających się w stosunku do innych ludzi, do otaczającej rzeczywistości, norm moralnych i siebie samego (np. egoizm, zarozumialstwo, albo też poczucie własnej bezwartościowości). Mówiąc krótko, charakter to ogół cech moralnych w osobowości. Charakter wiąże się z takimi cechami kierunkowymi osobowości, jak postawy i aspiracje.
Lidia Irla
