Bisfosfoniany - wskazania, działania niepożądane
Leczenie bisfosfonianami to dziś złoty standard w terapii wielu chorób, w których dochodzi do utraty masy kostnej. Początkowo preparaty BF zalecano tylko tym osobom, które cierpiały na osteoporozę. Jednak lista schorzeń, przy których bisfosfoniany mogą pomóc z roku na rok coraz bardziej się wydłuża. Sekret ich leczniczych właściwości polega na tym, że potrafią nie tylko wbudowywać się w tkankę kostną, lecz także hamować procesy zanikowe. Odbudowują kości i łagodzą skutki przerzutów nowotworowych. Mogą też jednak szkodzić.
Dlaczego chorym ze zdiagnozowaną osteoporozą, zarówno mężczyznom, jak i kobietom, podaje się bisfosfoniany?
Leki te wbudowują się w kości, wzmacniając je. Hamują także aktywność zlokalizowanych na powierzchni kości osteoklastów – komórek „zjadających” tkankę kostną. Dzięki podtrzymywaniu siły i masy kości przedłużają trwałość endoprotez biodra i kolana, gdyż przeciwdziałają ich obluzowywaniu się w tkance kostnej.
Preparaty BF podaje się też osobom z chorobą Pageta. Schorzenie to pojawia się w średnim i starszym wieku i polega na nieprawidłowych procesach przebudowy kości, co prowadzi do zniekształceń ciała.
Bisfosfoniany mają już ugruntowaną pozycję w terapii raka. Nie leczą wprawdzie nowotworowych przerzutów do kości, ale blokują przekazywanie sygnałów pomiędzy komórkami nowotworowymi a komórkami kości, dzięki czemu zapobiegają poważnym powikłaniom kostnym w przebiegu nowotworów – patologicznym złamaniom kręgów, uciskowi rdzenia kręgowego, dolegliwościom bólowym. Stosowane bywają przy szpiczaku, raku gruczołu krokowego i piersi, w przebiegu raka płuc, raka nerki, jelita grubego i pęcherza moczowego.
BF podaje się również w hiperkalcemii. Zmniejszają one także skutki uboczne przewlekłego stosowania glikokortykosteroidów w terapii chorób reumatologicznych i leczenia immunosupresyjnego (tj. obniżającego odporność) po przeszczepach.
Mimo ogromnej skuteczności w zapobieganiu złamaniom, terapia bisfosfonianami ma swoje ciemne strony. Przede wszystkim stwarza duże niedogodności przy codziennym zażywaniu leków. Jako że preparaty z grupy bisfosfonianów źle się wchłaniają z przewodu pokarmowego, wymagają rygorystycznego przestrzegania pewnych zasad. Np. zażywania leku na czczo – musi minąć co najmniej 6 godzin od ostatniego posiłku, a potem trzeba czekać z jedzeniem godzinę. Dlatego najlepiej wziąć je rano tuż po wstaniu z łóżka, popijając przegotowaną wodą.
Po przyjęciu leku przez kilkadziesiąt minut należy utrzymywać pionową pozycję (nie wolno się położyć). Nie można też zjadać po nich posiłków z mlekiem, serem czy rybami. Zawierają one wapń, który z BF tworzy nieprzyswajalne kompleksy.
Codzienna terapia bisfosfonianami często wiąże się też ze złym samopoczuciem. Leki te wywołują zgagę i zapalenie przełyku, nudności, rozlane bóle brzucha, zaparcia, bóle i zawroty głowy. Zaburzenia żołądkowo-jelitowe są częste zwłaszcza u starszych pacjentów, którzy przyjmują wiele innych leków.
BF upośledzają też pracę nerek, dlatego szczególnie kontrolować powinni ją pacjenci z ich schorzeniami. Najnowsze doniesienia sugerują, że jednoczesne przyjmowanie BF z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi zwiększa ryzyko choroby wrzodowej.
W literaturze naukowej pojawiły się doniesienia na temat rozwoju martwicy żuchwy podczas leczenia bisfosfonianami. Terapia BF jest bardziej przyjazna, gdy stosuje się bisfosfoniany najnowszych generacji o przedłużonym okresie działania i podawane dożylnie w postaci infuzji. Tego typu bisfosfoniany można przyjmować raz w tygodniu (alendronian, risedronian), raz w miesiącu, raz na trzy miesiące (ibandronian), a nawet tylko raz do roku (zolendronian). Zmniejsza się wtedy ryzyko działań niepożądanych i niekorzystnych interakcji z pożywieniem.
Wskazaniem do terapii BF w ortopedii dziecięcej jest wrodzona łamliwość kości. Ta uwarunkowana genetycznie choroba, związana z nieprawidłową budową kolagenu, prowadzi do deformacji szkieletu i utraty sprawności.
Dotychczas sposobem leczenia było podawanie chorym dzieciom leków przeciwbólowych oraz chirurgiczna korekcja deformacji. Korzyściami ze stosowania BF jest zwiększenie gęstości mineralnej kości i zmniejszenie częstości złamań. BF podaje się dzieciom przy osteoporozie wtórnej spowodowanej długim unieruchomieniem.
* Przed podjęciem terapii BF, ze względu na ryzyko martwicy kości żuchwy, obowiązkowo należy przeprowadzić badanie stomatologiczne i wyleczyć wszystkie istniejące zaniedbania.
* W trakcie leczenia unikać rozległych interwencji chirurgicznych, takich jak np. ekstrakcja lub wprowadzanie implantów. Zaleca się zaprzestanie przyjmowania BF przynajmniej na 3 miesiące przed podjęciem takich procedur.
