Chronimy wątrobę przed chorobami

Mamy skłonność do myślenia, że problemy z wątrobą mają tylko ludzie prowadzący niezdrowy tryb życia, objadający się, nadużywający alkoholu... Tymczasem to nie do końca prawda. Można zachorować także z innych powodów, które nie mają nic wspólnego ze szkodliwymi nawykami. Gdy wątroba ulega stłuszczeniu lub marskości, gorzej wywiązuje się ze swoich zadań. A są one bardzo ważne: pomoc w trawieniu tłuszczów, przetwarzanie pokarmu na energię, magazynowanie witamin, minerałów oraz tzw. glikogenu, oczyszczanie organizmu z toksyn, pomoc w utrzymaniu właściwej ciepłoty ciała. Oto rady, które w każdej sytuacji pomogą zatroszczyć się o nią zapobiegawczo i leczniczo.

Co może zagrozić na co dzień organowi

● Nieleczona cukrzyca

Niebezpieczny jest zarówno I, jak i II typ. Gdy glukoza jest źle przyswajana przez komórki organizmu i duża jej ilość zostaje we krwi, trafia ostatecznie do wątroby. Jest tam przechowywana pod postacią tzw. glikogenu. Nadmiar tego składnika powoduje zwyrodnienie komórek organu (tzw. hepatocytów) i jego marskość. Ale to nie koniec zgubnych skutków cukrzycy. Choroba przyczynia się także do złego trawienia tłuszczów. Podobnie jak glukoza, gromadzą się one w hepatocytach, co prowadzi do stłuszczenia organu.

● Leki stosowane w dużych dawkach lub przez długi czas

Zaszkodzić mogą m.in.: przeciwbólowy i przeciwgorączkowy paracetamol, hormonalne estrogeny, antyarytmiczny amiodaron oraz przeciwgruźliczy izoniazyd.

● Nadpsute pokarmy

Występują w nich groźne dla wątroby aflatoksyny - nie tylko w plamce pleśni, ale w całym produkcie.

Po czym rozpoznać, że dzieje się coś niedobrego

● Pojawia się uczucie ciągłego zmęczenia

Ponieważ wydaje się całkiem "zwyczajnym" objawem, często bywa lekceważone. A nie powinno, bo to jedna z najwcześniejszych oznak marskości wątroby! Specjaliści uczulają, by nigdy nie bagatelizować przewlekłego zmęczenia i na wszelki wypadek zgłaszać je lekarzowi rodzinnemu. Jest ono skutkiem gorszej filtracji krwi przez wątrobę. Gdy krew pozostaje zanieczyszczona (np. zbędnymi produktami przemiany materii), gorzej doprowadza tlen i składniki odżywcze do komórek - słabniemy, spada nasza wydolność, szybko się męczymy, mamy też zły nastrój.

● Pogarsza się sen

Niedomagająca wątroba potrzebuje więcej czasu na wywiązanie się ze swoich zadań (np. detoksykacji organizmu). Dlatego nie odpoczywa w nocy, tak jak inne organy, tylko pracuje. Może to być przyczyną niespokojnego snu i nieoczekiwanych pobudek.

● Słabnie apetyt, występują: uczucie ciężaru i bólu w nadbrzuszu, wzdęcia, odbijanie

Stłuszczona lub marska wątroba produkuje mniej kwasów żółciowych. Pokarmy są gorzej trawione, powstaje więcej gazów w przewodzie pokarmowym i dochodzi do wzdęć oraz odbijania. Pojawia się także niechęć do jedzenia. Powiększona wątroba może uciskać sąsiadujące narządy - stąd uczucie ciężaru i bólu w nadbrzuszu. Dolegliwości nasilają się po posiłku.

● Dokucza świąd skóry

Jest następstwem podrażnienia przez tzw. transaminazy (enzymy wątrobowe) i bilirubinę (fizjologiczny barwnik) zakończeń nerwowych znajdujących się w skórze. Ilość tych drażniących substancji zwiększa się, gdy wątroba źle pracuje (wskutek stłuszczenia lub marskości). Świąd może dokuczać także w nocy i dodatkowo utrudniać sen.

● Skóra staje się blada, woskowata lub żółtawa

Przyczyną jest barwnik bilirubina, który, zamiast zostać odfiltrowany z krwi, przedostaje się razem z nią do skóry. Warto pamiętać, że nie u wszystkich osób z chorą wątrobą występuje żółtaczka.

● Łatwo o siniaki

Dochodzi też do krwawień z nosa i dziąseł, a także powstawania "gwiaździstych" pajączków (tzw. wątrobowych) na twarzy, klatce piersiowej i dłoniach. Przyczyną jest niedobór pewnych białek niezbędnych układowi krzepnięcia.

● Pojawiają się zaburzenia hormonalne

U kobiet występują: nieregularne miesiączki, a także wzrost owłosienia na twarzy i przedramionach. U mężczyzn: bolesne powiększenie gruczołów piersiowych, utrata owłosienia pachowego, zanik jąder, spadek libido. To skutki gorszego przetwarzania hormonów przez wątrobę.

Niebezpieczni wrogowie: wirusy powodujące zapalenie

● Najgroźniejsze dla wątroby są 3 wirusy: hepatitis A virus (HAV), hepatitis B virus (HBV) i hepatitis C virus (HCV). Spośród nich za najbardziej szkodliwy jest uznawany ten ostatni. Nie można się przeciwko niemu zaszczepić, a stan zapalny, który wywołuje, jest najpoważniejszy i może doprowadzić do marskości, a nawet raka wątroby. 

● Na zakażenie wirusem zapalenia wątroby mogą wskazywać: objawy grypopodobne, zmęczenie, ciemnożółte zabarwienie moczu.

Warto wiedzieć

● Gdy wątroba jest zdrowa, składa się z tysięcy komórek (tzw. hepatocytów) pogrupowanych w tzw. zraziki. Do każdej komórki dociera krew, która dostarcza jej m.in. substancji odżywczych. Dzięki temu wątroba jest odporna na zadawane jej "ciosy" np. przez leki (posiada dużą tzw. rezerwę czynnościową).

● Przy stłuszczeniu i marskości organ zmienia swoją budowę. Hepatocyty zostają odgrodzone od naczyń krwionośnych pasmami przerośniętej tkanki łącznej. Nie dociera do nich krew ze składnikami odżywczymi. Zmieniają się w tzw. guzki regeneracyjne. Wątroba ulega zwłóknieniu i jest niedokrwiona. Coraz mniejsza część organu jest zdolna do pracy (staje się on niewydolny).

Jakie badania może zalecić lekarz?

● Test krwi na stężenie enzymów wątrobowych AST i ALT (refundowany przez NFZ ze skierowaniem od lekarza poz) - pokazuje jak pracuje wątroba. Podwyższony wynik (zwłaszcza pow. 100) może ostrzegać np. o stłuszczeniu.

● Test krwi na obecność przeciwciał przeciwko wirusowi HCV (nierefundowany przez NFZ, koszt 30-40 zł.). W razie ich wykrycia nie należy wpadać w panikę. A to dlatego, że taki wynik świadczy jedynie o tym, że osoba miała kontakt z wirusem. Nie oznacza jednak, że wirus nadal znajduje się we krwi i szkodzi wątrobie.

● Badanie HCV RNA metodą PCR (nierefundowane, koszt to ok. 125 zł.) jest bardziej szczegółowe. Pozwala ustalić, czy wirus HCV rzeczywiście występuje w organizmie.

● USG brzucha (refundowane ze skier.) - pokazuje, czy nie ma zmian w budowie organu.

Które suplementy i leki mogą przyjść z pomocą

● Preparaty z tzw. sylimaryną

Wykazano, że ta roślinna substancja (występująca w nasionach ostropestu plamistego) może przyczynić się do zahamowania włóknienia i marskości wątroby. Jednak wolno ją stosować tylko za zgodą lekarza (podobnie jak wszystke inne preparaty reklamowane jako pomocne dla wątroby).

● Leki przeciwwirusowe Są wskazane, jeśli przyczyną problemów z wątrobą jest zakażenie drobnoustrojami wywołującymi przewlekły stan zapalny. Środki te zawierają substa

ncje zwalczające wirusy (np. lamiwudynę przeciwko HBV, asunaprewir lub boceprewir przeciwko HCV).

● Środki z kwasem ursodeoksycholowym

Mogą złagodzić lub całkowicie zlikwidować dokuczliwe swędzenie skóry będące jednym z objawów stłuszczenia wątroby.

Jaka dieta będzie łagodna dla wątroby

● Podstawowa zasada: małe, a częste i lekkostrawne posiłki

Specjaliści zalecają 5 niewielkich i lekkich, ale za to bogatych w składniki odżywcze posiłków w ciągu dnia. Powinny dostarczać nie mniej niż 2000 kcal. Po jedzeniu dobrze jest chwilę odpocząć, najlepiej na leżąco.

● Prawidłowy zestaw węglowodanów, białek i tłuszczów

Składniki te powinny być zjadane w takiej ilości, by dostarczały odpowiednio 40, 20 i 40 lub 50, 20 i 30 procent wszystkich spożywanych w ciągu dnia kalorii. Najlepiej, aby węglowodany i białka pochodziły z produktów roślinnych (zbóż, warzyw, owoców i nasion). To właśnie na nich powinna bazować dieta.

● Ograniczenie sodu

Bezpieczna ilość soli dodawanej do potraw to tyle, ile mieści się na czubku noża (ok. 1 g).

● Wystrzeganie się głodzenia

Lekarze podkreślają, że nadmierne odchudzanie się i spadek wagi powyżej 2 kg miesięcznie są bardzo szkodliwe dla wątroby.

O jakie nawyki warto postarać się na co dzień

● Częste mycie rąk

Pozwala pozbyć się wirusów HAV, które mogły znaleźć się na skórze rąk np. po skorzystaniu z publicznej toalety.

● Unikanie ryzykownych zabiegów kosmetycznych

Za takie uznawane są te, podczas których dochodzi do naruszenia tzw. ciągłości skóry, np.: przekłuwanie uszu, makijaż permanentny, tatuowanie ciała. Powinno się je wykonywać tylko w profesjonalnych, zaufanych salonach.

● Kontakty seksualne z użyciem prezerwatywy, zwłaszcza jeśli dochodzi do nich z przypadkowym partnerem. Prezerwatywa może ochronić przed przeniesieniem zarówno wirusów HBV, jak i HCV.

Hanna Dolińska internista, spec. med. rodzinnej