Problem niepłodności dotyka coraz większej liczby osób na całym świecie. Obecnie przyjmuje się, że ok. 15-20% ludności zmaga się z tą chorobą. W Polsce jest to ponad milion par.
Pierwszym sygnałem, który powinien zaniepokoić parę starającą się o dziecko, jest brak ciąży po roku regularnego współżycia bez stosowania jakichkolwiek metod antykoncepcyjnych. Nie należy wówczas zwlekać z wizytą u doświadczonego specjalisty, który zaplanuje odpowiednią diagnostykę i leczenie.
- Pamiętajmy, że niepłodność to nie tylko problem kobiety, lecz także jej partnera. Przyczyny niepłodności leżą w około 30% po stronie kobiety i w 30% po stronie mężczyzny. W pozostałych przypadkach (ok. 20%) powody są wspólne lub pozostają nierozpoznane - mówi doktor Aneta Tramś-Sujka, ginekolog z Centrum Medycznego ENEL-MED, koordynator programu "nOvum i ENEL-MED.
Wyróżniamy wiele przyczyn mogących ograniczających płodność kobiet i mężczyzn. Największą grupę u kobiet stanowią:
· zaburzenia owulacji (spowodowane najczęściej problemami w gospodarce hormonalnej), które powodują nieprawidłowy wzrost, dojrzewanie bądź pękanie pęcherzyków jajnikowych
· nieprawidłowości w budowie narządu rodnego jak zrosty pooperacyjne, mięśniaki, niedrożność jajowodów, wady wrodzone
· endometrioza - choroba, w której komórki błony śluzowej macicy przemieszczają się do innych narządów, np. do jajników, jajowodów, jamy brzusznej powodując przy tym reakcję zapalną oraz zrosty
· zespół policystycznych jajników - najczęstsze zaburzenie hormonalne u kobiet w wieku rozrodczym związane z zaburzeniami gospodarki hormonalnej
U mężczyzn przyczyn należy dopatrywać się głównie w złej jakości nasienia (m.in. mała liczba plemników, nieprawidłowa ruchliwość/budowa) oraz w zaburzeniach ejakulacji.
Istnieją również zewnętrzne czynniki ryzyka mogące utrudniać zajście w ciążę i jej donoszenie. Są to m.in.:
· wiek
Wraz z nim zmniejsza się płodność, maleje tzw. rezerwa jajnikowa, pojawia się więcej cykli bezowulacyjnych, kobieta staje się mniej podatna na stymulację w przypadku podjęcia leczenia
· używki
Palenie papierosów, nadużywanie alkoholu mogą znacząco obniżać parametry nasienia oraz powodować np. zwiększone ryzyko poronień
· higiena życia
Czynniki związane z wykonywanym zawodem mogą mieć niekorzystny wpływ na nasienie np. promieniowanie rtg, elektromagnetyczne, narażenie na wibracje, przegrzanie jąder np. w przypadku zawodowych kierowców, ale również częste i długotrwałe trzymanie na jądrach laptopa - wyjaśnia dr Aneta Tramś-Sujka.
· dieta
Nieprawidłowa, restrykcyjna dieta prowadząca do znacznego spadku masy ciała może w pierwszym etapie zablokować owulację, a następnie prowadzić do wtórnego braku miesiączki i wygasania czynności jajników. Uważa się, że niedobory niektórych pierwiastków i witamin mogą zmniejszać płodność u kobiet.
· stres
Stres związany z przemęczeniem, stanami napięcia psychicznego może mieć duży wpływ na zaburzenia w układzie hormonalnym i związane z nim zachowania seksualne. Może być powodem hiperprolaktynemii czynnościowej, która może z kolei być przyczyną zaburzeń miesiączkowania i braku owulacji.
W leczeniu niepłodności pierwszym krokiem na drodze do osiągnięcia sukcesu jest odpowiednia diagnostyka. Ma na celu wykrycie przyczyn prowadzących do niepłodności oraz uzyskanie informacji na temat ogólnego stanu zdrowia pary tak, by leczenie było skuteczne i bezpieczne. W ramach diagnostyki konieczne jest wykonanie podstawowych badań, tzn. stanu hormonalnego, mikrobiologicznego (celem wykluczenia infekcji narządu rodnego), USG. Na tym etapie powinna być równocześnie prowadzona diagnostyka partnera w kierunku niepłodności, polegająca m.in. na badaniu nasienia.
W zależności od przyczyny, wieku pacjentów i ich stanu zdrowia stosuje się różne sposoby leczenia niepłodności. Może to być leczenie hormonalne wyrównujące poziom hormonów (np. w przypadku hiperprolaktynemii), lub hormonalna stymulacja owulacji (m.in. przy zaburzeniach jajeczkowania), czasami potrzebne jest leczenie zabiegowe (HSG, laparoskopia) np. w przypadku obecności polipów czy mięśniaków macicy lub torbieli jajników.
W niektórych przypadkach opisane powyżej metody mogą okazać się niewystarczające. Należy wtedy rozpatrzyć bardziej inwazyjne i zaawansowane metody leczenia - techniki wspomaganego rozrodu. Dobór odpowiedniej metody jest zależny od uwarunkowań medycznych każdej pary. Lekarz prowadzący może zaproponować inseminację domaciczną, pozaustrojowe zapłodnienie in vitro lub mikroiniekcję plemnika do komórki jajowej - ICSI.
- Inseminacja to wprowadzenie przez szyjkę macicy odpowiednio przygotowanego nasienia w okresie okołoowulacyjnym najczęściej po hormonalnym przygotowaniu kobiety. Zapłodnienie pozaustrojowe to połączenie "na szkiełku" w laboratorium dojrzałych komórek jajowych pobranych od kobiety z przygotowanymi wypreparowanymi plemnikami partnera - przybliża techniki dr Tramś-Sujka.
