Kserostomia: Objawy, przyczyny, leczenie

Pod nazwą kserostomia kryje się jednostka chorobowa, która objawia się suchością wyczuwalną w jamie ustnej. Jeśli jest nieleczona, prowadzi do poważnych konsekwencji zdrowotnych. Ze względu na przyczynę powstawania schorzenia wyróżnia się kserostomię prawdziwą oraz rzekomą. Ta pierwsza spowodowana jest zmniejszoną produkcją ślinianek. Gruczoły wydzielają po prostu znacznie mniej śliny, niż powinny.

Dlaczego ślina jest tak ważna dla zdrowia organizmu?

Ślina pełni w jamie ustnej człowieka wiele znaczących ról. Odpowiada między innymi za wstępne trawienie pokarmów, obmywa kubki smakowe, co przyczynia się do lepszego odczuwania smaków, nawilża jamę ustną, chroni zęby przed powstawaniem próchnicy, ale także ułatwia mówienie. Jeśli jej zabraknie, pojawia się pieczenie czy ból oraz inne dolegliwości, które prowadzą do rozwoju chorób, w tym kserostomii. O zbyt małej produkcji śliny mówi się wówczas, gdy ślinianki wytwarzają jej mniej niż 0,1 ml na minutę, a po nawodnieniu - mniej niż 0,7 ml na minutę.

Kserostomia właściwa i rzekoma

Kserostomii właściwej towarzyszy ból oraz pieczenie jamy ustnej. Jeśli się utrzymuje, prowadzi do zaniku błony śluzowej oraz postępującej próchnicy zębów, gdyż przez brak śliny bakterie i grzyby mają ułatwiony dostęp do jamy ustnej i zębów. Suchość w jamie ustnej towarzysząca kserostomii rzekomej idzie parze z innymi chorobami współistniejącymi o podłożu psychicznymi, na przykład nerwicy i nie wiąże się z faktycznym obniżeniem produkcji śliny.

Jak się objawia kserostomia?

Podstawowym objawem kserostomii jest długotrwała suchość wyczuwalna w jamie ustnej, ale do niepokojących oznak rozwijającego schorzenia zalicza się także wzmożone pragnienie, ból, pieczenie i palenie w jamie ustnej i na języku, problemy z mówieniem, nieprzyjemny zapach z ust, zaburzenia odczuwania smaku, szybko postępująca próchnica, wygładzenie języka oraz utrata wagi spowodowana trudnościami w przyjmowaniu pokarmu. Jeśli mimo przyjmowania odpowiednich ilości płynów, uporczywe dolegliwości nie ustępują, należy jak najszybciej zwrócić się do specjalisty. W przypadku kserostomii - podobnie zresztą jak innych jednostek chorobowych - liczy się szybka reakcja. Jeśli schorzenie postępuje, znaczenie trudniej przebiega leczenie.

Początkowo kserostomia była łączona wyłącznie z podeszłym wiekiem pacjentów. Dziś już wiadomo, że nie jest to jedyny czynnik generujący ryzyko rozwoju choroby. Kserostomia często towarzyszy innym schorzeniom ogólnoustrojowym, które wpływają bezpośrednio na produkcję ślinianek. Najczęściej idzie w parze z cukrzycą niewydolnością nerek, zespołem Sjogrena, nadczynnością tarczycy, depresją, awitaminozą (szczególnie związaną z brakiem witaminy z grupy B), reumatoidalnym zapaleniem stawów lub AIDS.

Przyczyną nadmiernej suchości w jamie ustnej mogą być także przyjmowane leki, których składniki mogą negatywnie wpływać na ilość produkowanej śliny. Najbardziej niebezpieczne są medykamenty antydepresyjne, moczopędne, przeciwhistaminowe (najczęściej stosowane przy astmie bądź alergiach), przeciwbólowe (zwłaszcza zawierające morfinę), hipotensyjne (stosowane są u pacjentów z nadciśnieniem) oraz neuroleptyczne (stosowane u pacjentów z zaburzeniami psychicznymi). Do czynników wywołujących kserostomię zalicza się ponadto palenie tytoniu, oddychanie głównie przez usta lub noszenie całkowitych protez.

Kserostomia wymaga szybkiej reakcji i specjalistycznego leczenia. Nierzadko wykrywana jest w gabinecie stomatologicznym.

Każdy niepokojący objaw - zwłaszcza ból i pieczenie w jamie ustnej, nadmierne pragnienie, nieprzyjemny zapach z ust, zaburzenia odczuwania smaku czy szybko postępująca próchnica - powinien skłonić do wizyty u lekarza, który przeprowadzi poszerzony wywiad i zleci badania. Najbardziej precyzyjna w przypadku kserostomii jest sialometria, czyli mierzenie ilości i prędkości produkowanej śliny. Pacjent wypluwa co kilka minut ślinę do specjalnego naczynia w celu wykonania pomiaru. Dodatkowo może być proszony o żucie parafiny, aby dokonać badania stymulowanego.

Jeśli diagnoza wskazująca na kserostomię się potwierdzi, leczenie najczęściej zaczyna się od stymulowania produkcji śliny za pomocą leków, które regenerują gruczoły ślinowe. Bardzo pomaga też żucie gumy bez cukru, gdyż w ten sposób mechanicznie stymuluje się ślinianki do pracy. Jeśli jednak pobudzenie ślinianek jest niemożliwe, stosuje się substytuty śliny (sztuczną ślinę), które pomogą zmniejszyć nieprzyjemne objawy towarzyszące kserostomii. Kładzie się też szczególny nacisk na zachowanie higieny jamy ustnej, gdyż bez śliny zęby obronić można już tylko dzięki działaniom mechanicznym i częstym wizytom u stomatologa.