Nocne moczenie

Moczenie nocne (enuresis nocturna) to samoistne, niezależne od woli oddawanie moczu podczas snu w wieku, gdy ta czynność powinna być świadomie kontrolowana (po 5 roku życia). Moczenie nocne może wystąpić u zdrowego dziecka, ale może być też objawem ciężkiej choroby. Większość dzieci świadomie kontroluje oddawanie moczu w ciągu dnia w trzecim roku życia, a pełną kontrolę nad pęcherzem moczowym (także w nocy) osiąga w wieku 4,5 do 5 lat. Moczenie nocne jest najczęstszym zaburzeniem w oddawaniu moczu u dzieci, przy czym pierwotne izolowane moczenie nocne dotyczy około 85% pacjentów, a moczenie wtórne około 3-8% pacjentów. Moczenie nocne częściej występuje u chłopców. Dotyczy 15-20% dzieci w wieku 5 lat i 12% w wieku 7 lat. Po 20 roku życia moczenie nocne występuje u 1-3% pacjentów.

Na rozwój schorzenia ma wpływ wiele czynników. Wśród potencjalnych przyczyn wymienia się między innymi:

• uwarunkowania genetyczne (jeśli moczenie nocne występowało u jednego z rodziców, to prawdopodobieństwo jego wystąpienia u dziecka wynosi około 40-45%, jeśli występowało u obojga rodziców wzrasta do około70-77%),

• zaburzenia ze strony układu moczowego, mała pojemność pęcherza moczowego,

• wielomocz nocny,

• opóźnienie rozwoju układu sygnalizującego stan wypełnienia pęcherza i odpowiedzi ze strony układu nerwowego; przyczyną opóźnionej kontroli nad czynnością pęcherza może być zbyt późne rozpoczęcie wdrażania nawyków higienicznych (późno rozpoczęte uczenie dziecka korzystania z nocnika).

  Jeżeli moczenie nocne utrzymuje się od urodzenia i nie jest spowodowane żadnym stanem chorobowym, nazywane jest pierwotnym izolowanym moczeniem nocnym (PIMN). Cechy charakterystyczne PIMN to:

• moczenie nocne utrzymujące się od urodzenia,
• obfite moczenie łóżka w nocy,
• nieprzerwany sen mimo mokrego łóżka,
• prawidłowe oddawanie moczu w ciągu dnia,
• wywiad wskazujący na występowanie izolowanego moczenia nocnego u bliskich krewnych.

Dodatkowo za PIMN przemawiają prawidłowe wyniki badania klinicznego i badań laboratoryjnych. Moczenie nocne wtórne rozpoznaje się jeśli wystąpił nawrót moczenia nocnego po okresie 6-12 miesięcy, podczas którego dziecko kontrolowało oddawanie moczu w nocy. Moczenie nocne, któremu towarzyszą inne objawy ze strony układu moczowego (np. silne parcie na mocz, mikcja przerywana lub popuszczanie moczu) lub objawy z innych narządów, określane jest jako moczenie nocne objawowe lub powikłane. Przyczynami objawowego moczenia nocnego mogą być różne schorzenia, między innymi:

• zaburzenia czynności pęcherza moczowego - zaburzenia neurogenne w wyniku zmian organicznych w układzie nerwowym lub nieneurogenna dysfunkcja pęcherza moczowego,
• zakażenie układu moczowego,
• wady anatomiczne dróg moczowych,
• kamica układu moczowego,
• choroby przebiegające z wielomoczem (m.in.: moczówka prosta, moczówka nerkowa, cukrzyca, polidypsja psychogenna),
• zaburzenia emocjonalne,
• alergia pokarmowa,
• zespół bezdechu sennego,
• uporczywe zaparcie.

  Jeśli rodzice zaobserwują, że dziecko powyżej 5 roku życia moczy się w nocy, powinni udać się z nim do lekarza pediatry. Nie wolno dziecka karać ani zawstydzać za zmoczenie łóżka, gdyż pogłębi to jedynie problem. W każdym przypadku moczenia nocnego, należy ustalić jego przyczynę.

Najważniejsze w diagnostyce są dokładnie zebrany wywiad, badanie fizykalne dziecka i badania laboratoryjne. Lekarz zada rodzicom szereg pytań, które będą pomocne w ustaleniu rozpoznania. Podczas wizyty rodzice powinni poinformować lekarza:

• o częstości i ilości spożywanych płynów przez dziecko, o porach ich przyjmowania;
• o częstości i sposobie oddawania moczu;
• ile razy dziecko oddaje mocz w nocy, czy moczy się obficie;
• czy wystąpił okres kontroli oddawania moczu, czy moczenie występuje od urodzenia bez przerwy;
• czy współistnieje moczenie dzienne;
• czy dziecko popuszcza mocz lub stolec;
• czy w przeszłości u dziecka występowały zakażenia układu moczowego;
• czy moczenie nocne występowało w rodzinie;
• ważny jest również okres okołoporodowy, więc padną pytania o przebieg ciąży, porodu i pierwsze miesiące życia dziecka;
• czy u dziecka wystąpiły objawy alergii;
• jak wygląda sytuacja rodzinna.

Po zebraniu wywiadu lekarz zbada dziecko, oceni jego rozwój i stan neurologiczny. Podczas badania zwróci szczególną uwagę na narządy moczowo-płciowe, aby wykluczyć stany zapalne tej okolicy; sprawdzi odruchy z kończyn dolnych i odruchy okolicy krocza, obejrzy i zbada palpacyjnie okolicę lędźwiowo-krzyżową (co pozwoli wykluczyć ewentualne przyczyny neurologiczne). Dziecko będzie miało też wykonany kilkakrotny pomiar ciśnienia tętniczego.

Dziecko będzie miało wykonane badanie ogólne i posiew (badanie bakteriologiczne) moczu oraz oznaczone stężenia elektrolitów, kreatyniny, mocznika i glukozy w surowicy krwi. Konieczna będzie ocena objętości moczu wydalonego w ciągu doby oraz określenie ciężaru właściwego moczu z pierwszej porannej porcji moczu.

Do badania USG dziecko powinno być dobrze napojone. Konieczne może być też wykonanie USG bezpośrednio po oddaniu moczu, aby ocenić czy mocz nie zalega w pęcherzu moczowym. Lekarz poinformuje dokładnie rodziców jak będzie przebiegało badanie.

Jeżeli lekarz podejrzewa zaburzenia czynnościowe lub zmiany anatomiczne w drogach moczowych lub układzie nerwowym lub moczenie nocne występuje razem z moczeniem dziennym, skieruje dziecko na dodatkowe badania obrazowe.