U mieszkańców Paragwaju czy Papui Nowej Gwinei nie spotyka się trądziku. W krajach rozwiniętych choruje na niego ponad 80 proc. osób między 12. a 24. rokiem życia. Ale średnia wieku osób zgłaszających się do lekarza z powodu ropnych krost rośnie.
Trądzik zwyczajny ( pospolity) jest najczęstszym schorzeniem skóry wieku młodzieńczego. Charakteryzuje się łojotokiem oraz powstawaniem zaskórników, grudek i krost w miejscach bogatych w gruczoły łojowe (czoło i centralna część twarzy, czyli tzw. strefa T, ramiona, okolica między łopatkami oraz górna część klatki piersiowej).
Trądzik zwyczajny, choroba uważana za ósmą najczęstszą na świecie, dotyka 9,4 proc. populacji ogólnej i nawet 90 proc. osób w okresie dojrzewania.
Szczyt zachorowań u dziewcząt występuje nieco wcześniej - pomiędzy 14. a 17. rokiem życia (pierwsze objawy mogą się zacząć ok. 11-12 roku życia, tuż przed pierwszą miesiączką), a u chłopców między 16. a 19. rokiem życia. Pojawiają się wtedy mniej lub bardziej nasilone zmiany skórne. Zaostrzenia objawów występują u ok. 10 proc. osób. Stwierdzono, że im wcześniej pojawia się trądzik, tym większe prawdopodobieństwo jego ciężkiego i długotrwałego przebiegu.
Wystąpienie trądziku jest wynikiem współdziałania wielu czynników, w tym także predyspozycji genetycznej (jest większe prawdopodobieństwo wystąpienia choroby, gdy okaże się, że np.: rodzice lub dziadkowie też na nią chorowali).
Do najważniejszych procesów związanych z powstawaniem zmian trądzikowych zalicza się:
- Nadmierną produkcję łoju (za rozwój zmian trądzikowych odpowiada zwiększona produkcja łoju na skutek różnych zmian hormonalnych);
- Zaburzenia rogowacenia ujść mieszków włosowo-łojowych (ich zaczopowanie prowadzi do powstawania mikrozaskórników);
- Namnażanie się w gruczołach łojowych bakterii beztlenowych z rodzaju Propionibacterium, głównie P. acnes (sprzyjają temu nadmierna produkcja i gromadzenie łoju oraz zamknięcie ujścia gruczołu łojowego),
- Stan zapalny. Gdy w obrębie mieszków włosowych dojdzie do nadmiernego namnażania bakterii, powstają wykwity zapalne, takie jak grudki, krosty, guzki, cysty, torbiele.
Dwa pierwsze zjawiska występują m.in. podczas zmian hormonalnych w okresie dojrzewania płciowego, głównie w wyniku zwiększonego wytwarzania hormonów i androgenów. Gruczoły łojowe są przez te hormony stymulowane do większej produkcji łoju w mieszkach włosowo-łojotokowych.
Skórę trądzikową cechuje nasilony łojotok, który powoduje powstanie zaskórników, grudek, krost, nacieków zapalnych i cyst powstających w obrębie mieszków włosowo-łojotokowych.
Trądzik, w zależności od nasilenia zmian skórnych, dzieli się na:
- Trądzik łagodny - czyli trądzik zaskórnikowy i łagodne przypadki trądziku grudkowo-krostkowego;
- Trądzik średnio nasilony - cięższe przypadki trądziku grudkowo-krostkowego i łagodniejsze przypadki trądziku ropowiczego;
- Trądzik ciężki - dotyczy nasilonych zmian ropowiczych, gdy powstają nacieki, cysty i przetoki. W konsekwencji może dojść do powstawania blizn (10 proc. chorych rozwija ciężkie objawy). U kilku procent chorych w miejscu krosty rozwija się czerwony, twardy guz, keloid (inaczej bliznowiec), to rodzaj przerośniętej, zgrubiałej i uniesionej blizny.
Do rzadszych postaci trądziku zalicza się trądzik noworodków i niemowląt oraz trądzik piorunujący (z obecnością objawów ogólnych o ciężkim, szybkim przebiegu).
- Są osoby, u których trądzik zaczyna się dopiero w okolicach trzydziestego roku życia, jest to tzw. późny trądzik - mówi prof. Andrzej Kaszuba, kierownik Kliniki Dermatologii, Dermatologii Dziecięcej i Onkologicznej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi. - Wtedy często już rozwija się wersja zaostrzona choroby, bez etapu zaskórników, tworzą się zmiany ropne.
Rozwój trądziku w wieku dojrzałym również ma podłoże hormonalne. Problemy skórne mogą się pojawić m.in. w zespole policystycznych jajników. U dojrzałych kobiet trądzik mogą hamować przyjmowane leki hormonalne. Gdy je odstawią, bo np. chcą zajść w ciążę, mogą pojawić się objawy choroby.
- U dojrzałych mężczyzn trądzik może się pojawić w konsekwencji stosowania sterydów, to tzw. trądzik kulturystyczny, bodybillding acne - mówi prof. Kaszuba. - Przy nadmiernym wzroście testosteronu we krwi, w organizmie nasila się proces produkcji dihydrotestosteronu, który w sposób niezwykle agresywny pobudza skórne gruczoły do produkcji łoju.
Trądzik nie jest chorobą zakaźną. Nie można się nim zarazić od drugiej osoby.
Jest wiele czynników, które mają wpływ na pogorszenie trądziku. Jego objawy mogą zaostrzać m.in.:
- Zaburzenia hormonalne (np. u ok. 60-70 proc. kobiet obserwuje się pogorszenie zmian trądzikowych w okresie przedmiesiączkowym).
- Dieta
- Słońce
- Niektóre leki
- Stres (nasila nadreaktywność androgenu, hormonu odpowiadającego za wzmożoną produkcję łoju).
Trądzik jest chorobą zapalną, dlatego dieta powinna być pozbawiona pokarmów o działaniu prozapalnym, a bogata w czynniki działające przeciwzapalnie.
- Dieta jest bardzo ważna w przeciwdziałaniu nasileniu objawów trądziku - podkreśla prof. Andrzej Kaszuba. - Najważniejsze jest unikanie: czekolady i innych produktów zawierających kakao, ostrych przypraw, ale także pikantnego ketchupu czy musztardy oraz ograniczenie spożywania mleka krowiego i jego przetworów.
Wyniki niektórych badań wykazały związek między jedzeniem mleka, a nasileniem objawów trądzikowych. Jeden z sugerowanych mechanizmów dotyczy tego, że w mleku krów jest wysokie stężenie hormonów wzrostu i steroidów metabolicznych, które mają służyć szybkiemu wzrostowi cieląt.
Składnikiem mleka jest m.in. insulinopodobny czynnik wzrostu IGF-1. Wysokie stężenie tego hormonu w osoczu, spowodowanie spożyciem mleka, stymuluje wytwarzanie łoju, powodując natężenie zmian trądzikowych. Zaobserwowano, że kobiety, które mają trądzik mają wyższy poziom tego czynnika.
W 2011 r. "Journal of Amercan Academy of Dermatology" opublikował badanie, w którym chorzy jedli czekoladę. Istotne zmiany w nasileniu trądziku wystąpiły już po jednorazowym jej spożyciu.
U części pacjentów obserwuje się też zaostrzenie choroby po spożyciu innych produktów bogatych w węglowodany proste, takich jak: słodycze czy słodzone napoje.
Oprócz IGF-1 także insulina stymuluje produkcję łoju, dlatego chorym zaleca się dietę o niskim indeksie glikemicznym (trzeba ograniczyć cukier, białe pieczywo, biały ryż, które doprowadzają do podwyższenia stężenia glukozy we krwi i insuliny).
Dieta o wysokim ładunku glikemicznym nasila występowanie i natężenie trądziku - mówi prof. Andrzej Kaszuba. - Optymalna jest zbilansowana dieta, bogata w owoce i warzywa, błonnik pokarmowy, ograniczająca spożycie produktów mlecznych, cukrów prostych oraz produktów przetworzonych.
Związek między występowaniem zmian trądzikowych a sposobem żywienia potwierdziły wieloletnie badania licznych plemion, np.: Inuitów zamieszkujący północną Kanadę. Badacze zauważyli, że w populacji osób żyjących w tradycyjnych warunkach i spożywających nieprzetworzoną żywność, nie odnotowano przypadków trądziku. Gdy jednak wprowadzono tam zachodnie zwyczaje żywieniowe - Inuici zaczęli pić słodkie napoje gazowane, wołowinę, produkty mleczne i żywność przetworzoną - także wśród nich zaczęto diagnozować trądzik.
Badano też (głównie na zwierzętach), czy substancje naturalnie występujące w roślinach mają działanie antytrądzikowe. Wykazano, że katechiny zielonej herbaty hamują produkcję łoju. Badania dowiodły także, że resweratrol, występujący w skórce czerwonych winogron, czerwonym winie, orzeszkach ziemnych i morwie ma działanie bakteriobójcze wobec Propionibacterium acnes, a więc bakterii, które biorą udział w powstawaniu trądziku.
W terapii trądziku ważny jest także odpowiedni poziom cynku, który jest potrzebny do rozwoju i prawidłowego funkcjonowania skóry. Badania wykazały, że pacjenci z trądzikiem mają często niedobór tego pierwiastka. Trzeba jednak uważać z jego dawkowaniem, bo wysokie dawki cynku mogą wywoływać niekorzystne efekty żołądkowo-jelitowe i niedobory miedzi.
W okresie letnim ok. 60 proc. chorych obserwuje poprawę stanu skóry, ale u 20 proc. mogą występować zaostrzenia, zwiększone z wyższą temperaturę oraz wilgotnością.
Latem słońce wysusza zmiany trądzikowe, a opalenizna maskuje zaskórniki. Pacjenci obserwują tymczasową poprawę wyglądu skóry. Jednak nadmierne jej wysuszenie zwiększa produkcję łoju, nasila złuszczanie i sprzyja powstawaniu zaskórników, a następnie także grudek i krost. Później, jesienią dochodzi więc do nasilenia zmian.
Trzeba pamiętać także o tym, że nadmierna ekspozycja na promieniowanie słoneczne zwiększa ryzyko powstania przebarwień pozapalnych w miejscu grudek, krost, a zwłaszcza rozdrapanych zmian.
Wśród leków nasilających trądzik wyróżnia się: sterydy anaboliczne, glikokortykosteroidy, leki przeciwpadaczkowe, przeciwdepresyjne, przeciwgruźlicze, witaminę B12 oraz barbiturany.
Trądzik może ustępować spontanicznie przed 20. rokiem życia. Jednak u części pacjentów występuje przewlekły, wieloletni i nawrotowy przebieg choroby. Dlatego, warto podjąć odpowiednie leczenie we wczesnym stadium choroby. To może zapobiec jej rozwojowi, a także powstaniu szpecących blizn i przebarwień.
Wystąpienie zmian trądzikowych wymaga konsultacji dermatologicznej. Opóźnienie wprowadzenia skutecznej terapii i samodzielne "leczenie" trądziku, np. kosmetykami z drogerii, może doprowadzić do rozwoju powikłań.
Sposób leczenia trądziku zależy przede wszystkim od stopnia jego nasilenia. Leczenie wymaga systematyczności, wytrwałości oraz odpowiedniej pielęgnacji skóry, także po jego zakończeniu.
W łagodnej postaci trądziku wystarczające jest leczenie preparatami miejscowymi o działaniu przeciwłojotokowym, przeciwbakteryjnym, przeciwzapalnym i przeciwzaskórnikowym.
W leczeniu miejscowym stosowane są antybiotyki, retinoidy, kwas azelainowy, kwas salicylowy oraz nadtlenek benzoilu. U osób z umiarkowaną lub ciężką postacią choroby konieczne jest włączenie leczenia ogólnego: antybiotyków lub retinoidów.
Leczenie trądziku ma na celu likwidację lub złagodzenie objawów oraz zapobieganie powikłaniom, przede wszystkim powstaniu blizn. Poprawa po leczeniu nie gwarantuje tego, że choroby pozbędziemy się raz na zawsze. Niekiedy po zaprzestaniu terapii zmiany mogą stopniowo powracać.
Skóra osób z trądzikiem ma cechy skóry łojotokowej lub mieszanej. Odpowiednia jej pielęgnacja stanowi istotny element w walce z chorobą. Należy zmywać skórę dwa razy dziennie, używając preparatów dostosowanych do takiej skóry. Stosowane środki nie powinny powodować nadmiernego wysuszenia skóry, które wzmaga produkcję łoju oraz nasila tworzenie zaskórników. Do makijażu należy wybierać kosmetyki, które nie zatykają porów.
- Skórę trądzikową trzeba nawilżać, ale nie można jej natłuszczać - mówi prof. Kaszuba. - W trakcie leczenia korzystne jest stosowanie kosmetyków specjalnie przeznaczonych dla skóry łojotokowej. Nie powinno się u młodych dziewczyn w okresie dojrzewania używać kremów o tłustej i półtłustej konsystencji. Mam pacjentki, u których rozwinął się tzw. trądzik kosmetyczny, związany ze stosowaniem tłustych kremów, zatykających ujścia gruczołów łojowych.
Istnieje także trądzik rozwijający się np.: po pobycie w ciepłych krajach, nazywa się acne mallorca.
- To efekt intensywnego używania kremów z wysokim filtrem - opowiada prof. Kaszuba. - Dziewczyny na wakacjach w ciepłych krajach korzystają z tłustych kremów i gdy wracają z wakacji mają pierwsze objawy trądziku. Tu profilaktyka jest dość łatwa. Trzeba zmienić kremy na takie, które nie zatykają porów.
Prof. Kaszuba podkreśla, że dziewczyny w okresie dojrzewania, które mają zdrową skórę, nie powinny stosować kremów tłustych i półtłustych. Ich skóra może się wydawać sucha, bo z powodu burzy hormonów dochodzi do zaczopowania mieszków włosowo-łojowych, ale jeśli włosy się im bardzo przetłuszczają, to znaczy, że organizm sam produkuje wystarczające ilości łoju. Gdy zacznie się taką skórę natłuszczać, wtedy spowodujemy dodatkowe wydzielanie łoju.
Błędem jest zbyt częste mycie twarzy, stosowanie tłustych kremów, mydeł zasadowych oraz toników zawierających alkohol.
Preparaty przeciwtrądzikowe, oprócz działania pielęgnacyjnego, wykazują działanie lecznicze lub wspomagające leczenie. Preparaty te z reguły zawierają większą ilość i stężenie substancji biologicznie aktywnych, np. witaminy, antyoksydanty, lipidy, peptydy, wyciągi roślinne, retinol, hydroksykwasy, pantenol i wiele innych. Najczęściej są to preparaty hipoalergiczne, bezzapachowe, pozbawione konserwantów i substancji zapachowych, które mogą dodatkowo podrażnić skórę z problemami dermatologicznymi. Odpowiednio dobrany dermokosmetyk może wspomóc leczenie zmian skórnych, jak również stanowić element pielęgnacji skóry po zakończonym leczeniu przeciwtrądzikowym i zapobiegania nawrotowi zmian. Nadużywanie dermokosmetyków przeciwtrądzikowych jest więc niekorzystne. Może bowiem prowadzić do nadmiernego wysuszenia i podrażnienia skóry.
Ugniatanie lub wyciskanie zaskórników, grudek lub krost nasila miejscowy stan zapalny, zwiększa ryzyko ich wtórnego nadkażenia i może doprowadzić do rozsiewu zmian oraz do powstania szpecących blizn i przebarwień.
- Do oczyszczania twarzy trądzikowej warto korzystać z usług doświadczonej kosmetyczki lub kosmetologa, którzy w odpowiedni sposób usuną zaskórniki - mówi prof. Kaszuba. - Trzeba zabiegi dostosować do stanu skóry.
Ryzyko nawrotu zmian zmniejsza systematyczne leczenie, odpowiednia pielęgnacja skóry trądzikowej, stosowanie odpowiednich kosmetyków oraz unikanie czynników zaostrzających.
Agnieszka Pochrzęst-Motyczyńska
