Bogini pierwszych ludzi
Figurki i naskalne ryty oraz malowidła przedstawiające kobiety należą do najstarszych dzieł sztuki. Odkrycia dowodzą, że od zarania ludzkości rozwijał się kult Bogini Matki.
Najstarsze na świecie figurki wykonane z krzemienia i przedstawiające stylizowane kobiece postaci - Boginię Matkę - odkryto w Polsce. Na te sensacyjne znaleziska natrafił międzynarodowy zespół badaczy z Polski, Szwecji i USA, pracujący pod kierownictwem prof. Romualda Schilda z Instytutu Archeologii i Etnologii PAN w Warszawie. Odkrycia dokonano pod Sandomierzem, we wsi Wilczyce położonej nad rzeką Opatówką.
Tego rodzaju figurki wyobrażające Boginię Matkę znane są z okresu paleolitu, od Pirenejów po Ural, ale rzeźbione były najczęściej w wapieniu i kości mamuciej lub słoniowej. Krzemienne figurki kobiet wykonywano też w Egipcie i nad jeziorem Onega na Syberii, jednak dopiero w V-IV tysiącleciu p.n.e., nie zaś w środku epoki lodowcowej: w XIV tysiącleciu p.n.e. Polskie znalezisko na stanowisku
Wilczyce,
to światowy unikat!
Na Bliskim Wschodzie dokonano innych unikalnych odkryć - natrafiono tam na miasta wzniesione 9-12 tys. lat temu. Wśród znalezisk były miejsca kultu oraz liczne figurki o religijnym charakterze.
W Turcji, w Cathalhoyuk, archeolodzy od wielu lat badają miasto powstałe ponad 9 tys. lat temu. Podczas badań otoczonych murem budynków mieszkalnych, natrafiono na świątynię. W tym sanktuarium znajdował się ołtarz i posąg Bogini Matki, przypominający paleolityczne Wenus.
- Idol przedstawiający Boginę Matkę jest dowodem, że tradycja tego kultu ma bardzo dawny rodowód - stwierdził w wypowiedzi dla mediów dr Jonathan Browne, amerykański archeolog z misji naukowej prowadzącej prace w Cathalhoyuk.
Inne pradawne miasto to Jerycho na zachodnim brzegu rzeki Jordan, około 22 km na północny zachód od Jerozolimy. Wykopaliska wskazują, że Jerycho było zamieszkiwane nieprzerwanie między rokiem 9000 a 1850 p.n.e. W najdawniejszych pokładach znaleziono domy otoczone murem wysokim na 3 m z 8,5-metrową wieżą, a także uszkodzone figurki związane z kultem Bogini Matki. Jednak nie w
Jerycho i Cathalhoyuk
zbudowano Bogini Matce najstarszą świątynię. W Tell Qaramel u podnóża gór Taurus w Syrii, 25 km od Aleppo, archeolodzy odkryli jeszcze dawniejsze, liczące aż 11 tys. lat miasto, a w nim sanktuarium oraz rzeźby kobiet, podobne do tych z Cathalhoyuk. Gród Tell Qaramel składał się z otoczonych murem kolistych domów i kamiennej wieży obronnej. Odkryto tam też długi na 10 m budynek - świątynię z kamiennymi ławami dla wyznawców zaginionego kultu, ofiarnym paleniskiem i niszą, gdzie na kamiennej steli znajdował się zaginiony dziś wizerunek bóstwa. Eksperci przypuszczają, że był to idol wyobrażający Boginię Matkę, podobny do odkrytego w Cathalhoyuk. Świątynię zbudowano ok. 8150 r. p.n.e.
Znaleziska ze świątyń w Cathahoyuk i Tell Qaramel wiązać można z przedstawieniami Bogini Matki w jeszcze dawniejszych sanktuariach - jaskiniach Hiszpanii i Francji.
W 2001 r. naukowcy z francuskiego Narodowego Centrum Prehistorycznego, kierowani przez dr Norberta Aujoulat, odkryli liczące 28 tys. lat malowidła w jaskini Cussac w południowo zachodniej części francuskiego Dordogne. Tego rodzaju portret - nagiej kobiety z rogiem obfitości w ręku - odkryto też w Laussel we Francji. Postać została wyryta w skale 20-25 tys. lat temu. Również w roku 2001 zespół francuskich naukowców pod kierunkiem Henri Valladasa przebadał malowidła w jaskini
Chauvet,
między innymi te przedstawiające Boginię Matkę. Zastosowano najnowsze metody określania wieku zabytków i ustalono, że obrazy powstały 33 tys. lat temu.
Archeolodzy odkryli też wiele figurek przedstawiających Boginię Matkę, nazywanych paleolitycznymi Wenus. Na te rzeźby natrafiano na obrzeżach basenu Morza Śródziemnego, w Europie Środkowej, a także nad jeziorem Bajkał.
Wg naukowców, statuetki paleolitycznych Wenus odkrywane w pobliżu palenisk, w niszach mieszkalnych i w dołach ofiarnych wskazują, że były one przedmiotami kultowymi, wykorzystywanymi przy odprawianiu obrządków w kultach przodków, płodności i ogniska.
Najsłynniejszą paleolityczną Wenus znaleziono w Willendorfie w Dolnej Austrii. Jest to figurka wyrzeźbiona w wapieniu. Inne ważne znalezisko stanowi statuetka odkryta w miejscowości Dolni Vestonice na Morawach. Jest to rzeźba wykonana z gliny i, jak dotąd, stanowi najstarszy artystyczny wyrób ceramiczny na świecie. Figurki te liczą 30-35 tysiącleci.
Do sensacyjnego odkrycia rzeźb kobiet sprzed aż 40 tys. lat doszło w okolicach miejscowości
Kostenki
położonej nad Donem w Rosji. Zespół archeologów z Uniwersytetu Kolorado i rosyjskich naukowców, kierowany przez dr Johna Hoffeckera, na ponad 20 stanowiskach odkrył ślady zarówno po ludziach z Cromagnone, należących do naszego gatunku, jak też i po neandertalczykach. Obydwa gatunki praludzi zamieszkiwały te tereny w tym samym czasie. Pozostały po nich ślady życia w trudnym, polarnym klimacie oraz małe dzieła sztuki i przedmioty o charakterze kultowym. Zespół dr Hoffeckera, na podstawie wyników badań stwierdził, że wszyscy ci dawni mieszkańcy okolic Kostenki posługiwali się symbolami i językiem. Najważniejszymi obiektami kultu były dla nich bogato grawerowane figurki kobiet przedstawiające Boginię Matkę. Statuetki znajdowano też w obozowiskach ludzi z Neandertalu, co stanowiło naukową sensację. Nie wiadomo jednak, czy kult Bogini Matki był wyznawany także przez ten wymarły już gatunek praludzi.
Wg analiz antropologów, Bogini Matka czczona w neolitycznych kulturach Eurazji była stwórcą całego uniwersum i z niej narodzili się bogowie. W tradycji greckiej Boginią Matką była Rea, w Azji Mniejszej - Kybele; w Fenicji - Asztarte; w Egipcie - Izyda. Ludy Afryki Wschodniej czciły Boginię Matkę Tanit. Interpretacja naukowa mówi, że Bogini Matka, jako źródło wszystkiego, co istnieje, osiąga wymiar kosmiczny, zaś jako kobieta i Matka - wymiar ludzki.
Kult Bogini Matki rozwijał się przez dziesiątki tysiącleci. Wielu badaczy twierdzi, że na jego ślady można natrafić także we współcześnie wyznawanych religiach, również w chrześcijaństwie.
Tadeusz Oszubski
