Smaki Litwy

W posiłkach wykorzystuje się często lokalne produkty. Litwini mają zróżnicowaną kuchnię w zależności od regionu i pory roku - np. latem wykorzystuje się produkty sezonowe - owoce, świeże zioła i grzyby. Nad morzem jada się świeże ryby morskie, a jeziora i rzeki obfitują w ryby słodkowodne. Nietrudno jest też o smaczne ryby wędzone.

Lasy dostarczają dziczyzny, grzybów i owoców, a pola ziół. Dziczyznę można zamówić w wielu litewskich restauracjach. Do XIX wieku kuchnia litewska była oparta na produktach zbożowych, wypartych następnie przez łatwe w uprawie i wydajne ziemniaki. Produkty mleczne są podstawą wielu litewskich potraw, w tym również smacznych białych serów. Na Litwie organizowane są tradycyjne "święta" różnych produktów jak np. Festiwal wiśni w Żagare (płn. Litwa) i Święto grzybów w Oranach.

Niektóre z potraw są dobrze znane w Polsce, np. chłodnik litewski, który jest chętnie jedzony podczas upałów. Podawana na zimno zupa przygotowywana jest na bazie botwinki z dodatkami takimi jak pokrojony surowy ogórek, koperek, kefir i jajo na twardo. Litwini czasem dodają do chłodnika kartofle. W każdym domu istnieje własny przepis na pyszny chłodnik.

Do typowo litewskich potraw zaliczają się cepeliny, zwane na suwalszczyźnie kartaczami. Głównym składnikiem cepelinów są gotowane i surowe ziemniaki, mięso głównie wieprzowe, niezbyt chude, smażony boczek z cebulą jako omasta oraz zioła, głównie majeranek, do smaku. Cepeliny to najbardziej litewska z litewskich potraw - syta i bazująca na podstawowych miejscowych produktach. Istnieje niezliczona ilość sposobów podania, w zależności od regionu mogą być podawane np. z sosem grzybowym czy żmudzkim kastinysem.

Kindziuk, to bardzo twarda, dojrzewająca kiełbasa o charakterystycznym kwaskowym smaku zwana na Litwie kindzukas lub skilandis. Najbardziej znany region, gdzie wyrabia się tę kiełbasę to Auksztota. Wysoka zawartość mięsa bardzo dobrej jakości i minimalna wody znacząco wpływa na cenę kińdziuka - jednej z droższych kiełbas. Warto wiedzieć, że tradycyjny kińdziuk powstaje przez wypchanie mięsem świńskiego pęcherza lub żołądka, czyli żadnych sztucznych osłonek kiełbasy. Czas robienia kińdziuka to nawet pół roku!

Kugelis, to pieczona babka ziemniaczana z tartych ziemniaków, podsmażonej na boczku cebuli, wymieszanych z masą jajek, czosnku, soli i pieprzu do smaku. Podaje się babkę okraszoną skwarkami ze śmietaną. Kugelis pochodzi z kuchni żmudzkiej.

Vedarai (kiszka ziemniaczana), to zapiekana w kiszce masa ziemniaczana zmieszana z omastą, przyprawami i szczypiorkiem. Napełnione masą czyste jelito powinno mieć około 15 cm długości. Vedarai znaczy po polsku żołądek.

Bliny gryczane i żmudzkie, śleżyki, kawa żołędziowa, słodka zupa i tzw. ser jabłkowy to tylko namiastka niebywale bogatej tradycji kulinarnej Litwy. Ser jabłkowy, wbrew nazwie, nie jest robiony z mleka. Nie ma w nim ani kropelki mleka. Ser jabłkowy należy to tzw. serków owocowych, popularnych dawniej w kuchni kresowej. Ten robi się z pieczonych jabłek z dodatkiem głównie cukru i miodu - produkty naturalne i zdrowe.

Śleżyki należą do tradycyjnych potraw, które powinny się znaleźć na wigilijnym stole litewskim. Są to okrągłe, suche ciasteczka z przemielonym makiem i miodem.

Kawa żołędziowa przygotowywana jest z dojrzałych żołędzi, które należy rozłupać, namoczyć i kilkakrotnie przepłukać. Następnie zmiksować, wysuszyć i delikatnie uprażyć. Z tego, co powstanie parzy się kawę. Tak przygotowany napar jest smaczny, wzmacniający i bezkofeinowy!

Bliny gryczane przygotowywane są tak jak z mąki pszennej, te z gryczanej popularne są bardziej na wschodzie Europy. Bliny żmudzkie natomiast to kolejna po serze jabłkowym niespodzianka w nazewnictwie. Bliny żmudzkie robi się z przemielonych gotowanych ziemniaków wymieszanych z jajkiem, cebulą, gotowanym i mielonym mięsem i mąką. Głównym składnikiem są ziemniaki. Z przygotowanej masy smaży się małe placuszki - bliny.

Inną tradycyjną żmudzką potrawą jest kastinys, czyli śmietana i masło z przyprawami, wśród których króluje kminek. Kastinys jadany był w dni postu oraz ze względu na kaloryczność i krótki czas przygotowania w czasie prac polowych, dodawano go to gotowanych ziemniaków lub chleba. Najbardziej znany kastinys pochodzi z okolic Telsz na Wysoczyźnie Żmudzkiej.

Z pewnością zainteresuje też smakoszy inny specjał litewski, chrupiące wędzone świńskie uszy, które podaje się do piwa.

Litewskie pieczywo jest smaczne i wypiekane z zachowaniem tradycyjnych receptur. Ciemny, pieczony z mąki razowej chleb jest uznanym przez UE produktem regionalnym. Lekko kwaśny smak i aromat są niepowtarzalne dla bochenków wypiekanych w tradycyjnych piecach chlebowych. Należy pamiętać, że chleb to nie tylko podstawa pożywienia i przysmak, ale i dawny medykament. Wystarczy przypomnieć opisy opatrywania ran w sienkiewiczowskiej Trylogii - chlebem zagniatanym z pajęczyną.

Od niedawna Litwini rozsmakowali się w grzankach z podsmażanego pieczywa, przyprawianego np. czosnkiem, solą i serem. Stanowią np. wspaniałą przekąskę do piwa.

Amatorzy słodyczy na pewno zasmakują w sękaczach i stuliścach. Sękacz to biszkoptowe ciasto z rożna pieczone na obracającym się wałku nad otwartym ogniem. Charakterystyczne sęki i widoczne po przekrojeniu słoje powstają na skutek różnego stopnia podgrzania ciasta w czasie jego obracania. Sękacze jedzono zapewne już w średniowieczu, a jego pochodzenie wiązane jest z Jadźwingami. Przez lata uważane za ciasto tatarskie rozpowszechniło się według legendy po upieczeniu w Berżnikach koło Sejn sękacza dla jadącej na Litwę królowej Bony. Inne podania każą wiązać sękacz z księciem Radziwiłłem, który miał sprowadził to ciasto z Niemiec.

Stuliściec jest specjałem kuchni karaimskiej. Robi się go ze stu cieniutkich warstw drożdżowego ciasta przekładanego masłem. Następnie zwija w rulon, a do środka nakłada słodki mak z rodzynkami i piecze.

Trunki litewskie to temat obszerny i mający wielu zwolenników. Litewskie miody pitne mają swoich licznych wielbicieli podobnie jak nalewki na miodzie lub owocach robione w wielu miejscach na Litwie. Najbardziej znany litewski miód pitny wziął nazwę od ludowego tańca litewskiego. Miód ten, uważany za tradycyjny, historyczny trunek litewski, robi się z destylatu miodu pitnego wzmocnionego spirytusem. Charakterystyczny smak i zapach zawdzięcza goździkom, pąkom topoli, żołędziom, jagodom jałowca, cynamonowi, mięcie i wielu ziołom. Wspomniany miód należy do grupy tzw. nektarów miodowych i zawiera 50% alkoholu. Powstaje w rejonie Prienai (Preny) w obwodzie kowieńskim. Miody pitne produkowane są w wielu litewskich wytwórniach i mogą mieć różną zawartość alkoholu poczynając już od 12%.

Do najbardziej znanych litewskich trunków należy ziołowa, aromatyczna nalewka na 27 leczniczych ziołach. Receptura tego napitku jest bardzo stara i może pochodzić aż z XV wieku. W Polsce nalewka ta była znana pod nazwą Trojanka Litewska. Skład nalewki (gorczyca i szereg ziół leczniczych) powoduje uznanie jej właściwości leczniczych nalewki. Przyjmowana w rozsądnych ilościach i systematycznie może wspomagać układ trawienny.

Litewskie starki równie świetne to odrębny temat. Starka, inaczej zwana bocianią wódką, to rodzaj wódki wytrawnej produkowanej w Polsce, na Litwie oraz w Rosji i znanej od XV wieku. Nazwa pochodzi od czasu "leżakowania". Tradycyjnie wódka w dębowej beczce była zakopywana w ziemi tuż po urodzeniu syna i czekała tam aż do jego wesela. Inna teoria dotycząca etymologii nazwy każe ją wiązać z litewskim słowem starkus - bocian nawiązującym do narodzin dziecka, po których zakopywano alkohol. Do alkoholu dodaje się liści lipowych lub jabłkowych. Zawartość alkoholu w starce nie może być niższa niż 43%.

Piwo na Litwie ma długą tradycję. Uważa się, że pierwszy browar powstał już w 1665 r. w Szawlach. Piwa litewskie zostały zauważone przez New York Times, który w 2013 zamieścił poświęcony tym piwom materiał zachwalający ich smak oraz technologię warzenia. Obecnie na Litwie jest wiele browarów warzących piwo nieklarowane. Do najbardziej znanych należą te warzone w Ucianie, gdzie znajduje się jednym z najstarszych na Litwie browarów. Uciana znajduje się w północno-wschodniej części Litwy. Piwo można degustować poruszając się wzdłuż tzw. szlaku piwnego, na trasie którego znajduje się też Wilno. Niektóre z działających browarów można zwiedzać, tak jak w Ucianie i Birżach. Na zamku Radziwiłłów w Birżach warto zobaczyć muzeum warzelnictwa. Działający od 1686 r. browar warzy kilkanaście rodzajów piwa o mocy od 4,7% do 9% alkoholu. Birże znajdują się na północy Litwy, niedaleko granicy z Łotwą, zaś w okolicach miasteczka działa aż 50-70 lokalnych browarów.

Innego rodzaju orzeźwiający napój pity chętnie podczas upałów, to kwas chlebowy przyrządzany w niezliczonych odmianach. Może być wileński i litewski, w zależności od receptury. Orzeźwiający napój bezalkoholowy, który tak naprawdę zawiera niewielką ilość alkoholu powstającego podczas fermentacji chleba, jest rozpowszechniony na wschodnich terenach Europy. Robi się go z suchego chleba najlepiej żytniego i razowego przy dodaniu wody, cukru i drożdży.
Do końca XIX w. kwas chlebowy był wytwarzany tylko sposobem domowym. Na Litwie często można się spotkać z kwasem chlebowym robionym na potrzeby gości przez bary i restauracje. Kwasy chlebowe przyrządzane są na wodzie źródlanej i mają nieoceniony wpływ na zdrowie osób pijących. Wspomagają trawienie, uzupełniają ważne witaminy i mikroelementy, a przede wszystkim świetnie chłodzą w upalne dni.