Topinambur: Uprawa, właściwości. Jak go wykorzystać?

Topinambur, czyli helianthus tuberosus, pochodzi z Ameryki Północnej, gdzie odnaleziony przez Samuela de Champlaina w indiańskiej wiosce nieopodal Quebecu, został określony jako "bulwiasty owoc o smaku karczocha". Do Europy przywieziono go około 1612 r. i zasadzono w ogrodach francuskich królów. Gdy w 1613 r. przybyła do tego kraju grupa brazylijskich Indian Topinambá, która miała wystąpić przed Ludwikiem XIII, opinia publiczna skojarzyła nazwę plemienia z egzotyczną rośliną z królewskich ogrodów. Tak oto słonecznik bulwiasty stał się topinamburem, choć jedynym wspólnym elementem pomiędzy brazylijskim plemieniem i rośliną było fakt, że przybywali zza oceanu.

Choć topinambur rozprzestrzenił się z Francji na tereny całej Europy, był bardziej odporny na mróz i szkodniki niż zboże czy ziemniaki, to nigdy nie stał się rośliną uprawianą na masową skalę. Traktowano go jako ozdobę ogrodów. W XVIII wieku słonecznik bulwiasty na dobre musiał pożegnać się z popularnością, wyparła go inna bulwiasta roślina - ziemniak. Kartofle były bardziej opłacalne w uprawie i trwalsze niż topinambur. Jednak helianthus tuberosus ma kilka walorów, które czynią go lepszym wyborem od ziemniaka: jego bulwy można jeść gotowane i na surowo, podczas gdy nieugotowane kartofle są szkodliwe. Łodygi i liście rośliny nadają się na paszę dla zwierząt. I co chyba najistotniejsze - w przeciwieństwie do ziemniaków - bulwy topinamburu nie zawierają skrobi, ale cukier złożony - inulinę, toteż mogą być spożywane przez diabetyków!

Zawarta w bulwie topinamburu inulina to naturalny cukier złożony z glukozy i fruktozy. Ze względu na jego budowę i wiązania między cząsteczkami nie jest on trawiony w przewodzie pokarmowym człowieka. W organizmie inulina zachowuje się jak błonnik i jest tolerowana przez diabetyków. Badania dowiodły, że ten złożony cukier zmniejsza insulinooporność i pomaga w normalizacji glikemii u osób z cukrzycą typu 2. Wykazano też, że inulina wspiera odchudzanie i walkę z otyłością. Daje uczucie sytości, ma niski indeks glikemiczny i oczyszcza organizm. Jednak - jak podkreślają naukowcy - najlepiej spożywać ją w formie naturalnej, a nie sztucznej rafinowanej. Badacze podkreślają, że sztucznie ekstraktowana inulina w nadmiarze może być szkodliwa.

Ta sama substancja, która obniża poziom cukru i wspomaga proces zrzucania kilogramów, pozytywnie wpływa też na obniżenie złego cholesterolu, co może zapobiegać rozwojowi miażdżycy. Dzięki dużej zawartości potasu w korzeniu topinamburu roślina pomaga obniżać ciśnienie tętnicze.

W połączeniu z błonnikiem i pektynami inulina wiąże szkodliwe dla zdrowia związki, takie jak metale ciężkie, niezdrowe kwasy tłuszczowe czy cholesterol. Może być pomocna w oczyszczaniu organizmu z toksyn i zapobiegać zaparciom.

Topinambur, a właściwe jego korzeń, zawiera magnez oraz witaminy z grupy B, w tym niacynę, której jednym z zadań jest wspomagania i regulowanie pracy układu nerwowego. Z tej przyczyny słonecznik bulwiasty może działać antystresowo i zwiększać koncentrację. W korzeniu rośliny można znaleźć też witaminę A, C i E. Zawiera on cynk, fosfor, żelazo, potas i wapń.

Słonecznik bulwiasty to warzywo, które można spożywać zarówno w wersji surowej, jak i przetworzonej.

Plasterki surowego topinamburu można wkroić do herbaty zamiast cytryny. Świetnie sprawdzą się też jako dodatek do sałatek. Można z pomocą topinambura, selera naciowego, papryki, ogórka i marchewki przyrządzić smaczną przekąskę na zimno. Wystarczy pociąć warzywa w sporej grubości słupki i przygotować do nich ulubiony dip. Świetnie sprawdzi się sos tzatziki, sos czosnkowy czy jogurtowy z ziołami prowansalskimi i kilkoma kroplami cytryny. Dip najlepiej odstawić przed podaniem do lodówki na pół godziny.

Topinambur świetnie smakuje także jako alternatywa dla ziemniaków. Można przyrządzić z niego frytki, upiec go w piekarniku z rozmarynem i solą, czy przygotować purée z drobno posiekanym rozmarynem, masłem i jogurtem

Na bazie topinamburu można przygotować także farsz do pierogów. Wystarczy ugotowany topinambur zemleć z twarogiem, dodać posiekany koperek i cebulę szalotkę. Doprawić i na faszerować taką mieszanką pierogi.

Inny pomysł na topinambur to zupa. W garnku z grubym dnem należy rozpuścić łyżkę masła i oliwy, zeszklić cebulę pokrojoną w kostki. Następnie dodać ząbek czosnku pokrojony w plastry oraz łyżeczkę świeżych liści rozmarynu. Dorzucić obrany i pokrojony w kostkę topinambur i smażyć przez dwie - trzy minuty. Po tym czasie dodać podzielonego na niewielkie części kalafiora i smażyć przez dwie minuty. Całość zalać gorącym bulionem i zagotować. Następnie zmniejszyć ogień i gotować, aż warzywa będą miękkie. Na koniec należy zupę zmiksować przy użyciu blendera.

Topinambur smakuje wspaniale także w połączeniu z rybami.

Topinambur należy do rodziny astrowatych. I jak inni jego kuzyni doskonale radzi sobie w polskich warunkach. Roślina może osiągać jeden, a nawet dwa metry wysokości. Jego łodygi są pokryte białym włoskami. Topinambur wytwarza duże, jajowate bądź lancetowate liście zaostrzone na czubku i grubo piłkowane na krawędziach. Słonecznik bulwiasty, jak sama nazwa wskazuje, wytwarza bulwy.

Kwiaty topinamburu przypominają małe słoneczniki. Składają się z zewnętrznych, żółtych, języczkowych kwiatów - płatki oraz wewnętrznych rurkowych z ciemnożółtymi plamkami. Na jednym osobników może jednocześnie zakwitnąć od trzech do dziesięciu kwiatów. Owocem topinamburu jest niełupka. Słonecznik bulwiasty to nie tylko zdrowe i smaczne warzywo, ale także piękna ozdoba ogrodu. Roślina jest niewymagająca i odporna na mróz. Łatwo adaptuje się do nowych warunków, lubi uciekać z ogrodów. Dlatego w wielu miejscach można spotkać dziko rosnący topinambur.

Helianthus tuberosus to sposób na zwabienie do ogrodu pszczół i innych pożytecznych owadów. Niestety lubią go też mszyce, dlatego należy zwracać uwagę, czy ich kolonie nie rozwijają się w kępach roślin.

Helianthus tuberosus to niewymagająca roślina. Najpiękniejsze plony wydaje na żyznej glebie, w przypadku gliniastego podłoża kwitnie nieco słabiej, ale poradzi sobie nawet na nieurodzajnym gruncie. Słonecznik bulwiasty jest mrozoodporny i bez problemu zimuje w podłożu. Najlepiej uprawiać go na tym samym stanowisku przez dwa - trzy lata, by wydawał ładniejsze plony dobrze po tym czasie przenieść go w inne miejsce.

W polskich warunkach słonecznik bulwiasty nie wydaje nasion, toteż rozmnażany jest wegetatywnie. Bulwę topinamburu należy podzielić na kawałki o masie około pięćdziesięciu gramów i w marcu bądź kwietniu zakopać w ziemi na głębokość dziesięciu centymetrów. Można także sadzić roślinę jesienią, wówczas bulwę należy włożyć na głębokość piętnastu centymetrów i usypać nad nią kopiec z ziemi. Bulwy należy umieszczać w podłożu w odległości około trzydziestu - sześćdziesięciu centymetrów od kolejnej. Zamiast bulwy można kupić także gotowe sadzonki helianthus tuberosus w sklepie ogrodniczym. Topinambur nadaje się do uprawy w donicach.

Topinambur nie wymaga szczególnej pielęgnacji. Aby wydawał ładniejsze plony, można go w okresie wegetacyjnym zasilać nawozem mineralnym z dużą zawartością potasu. Należy natomiast uważać z nawozami bogatymi w azot — może on powodować gnicie bulw. Rośliny warto podsypywać ziemią u nasady, aby się nie zginały. W tym samym celu można obok helianthus tuberosus wbijać paliki lub skracać osobniki na wysokość półtora metra. W razie suszy roślinę należy podlewać.