Dlaczego bolą stawy?

Jeżeli masz nadwagę i mało się ruszasz, jesteś kandydatem nr 1 na liście potencjalnych pacjentów poradni reumatologicznych i ortopedycznych. U kobiet artrozie sprzyja dodatkowo niedobór estrogenów.

Największe ryzyko dotyczy osób otyłych. Im grozi zwyrodnienie kolan i bioder, gdyż przede wszystkim te właśnie stawy biorą na siebie utrzymanie ciężaru ciała. Nadmiar tkanki tłuszczowej sprzyja też powstawaniu stanów zapalnych w organizmie. Zgromadzony w jamie brzusznej tłuszcz jest bowiem nie tylko magazynem kalorii, ale też „organem” wydzielania wewnętrznego, produkującym atakujące stawy substancje prozapalne – cytokiny i adipokiny.

Artroza rozwija się podstępnie. Początkowo obejmuje tylko tkankę chrzęstną, tj. delikatną warstwę pokrywającą zakończenia kości wewnątrz stawów. Owo stopniowe, prowadzące do zwyrodnienia ścieranie się chrząstki przebiegać może latami bez najmniejszych dolegliwości! Zdarza się, że zmiany zdiagnozowane zostają przypadkiem, np. w trakcie badania radiologicznego wykonywanego z zupełnie innego powodu.

Co powinno zwrócić naszą uwagę? Pierwsze kłopoty zwiastują ciche odgłosy „tarcia” w biodrach i kolanach. A także sztywność kręgosłupa, pojawiająca się po nocy, dłuższym siedzeniu lub leżeniu i ustępująca po około 30 minutach oraz ból odczuwany jedynie podczas ruchu.

Jako że dolegliwości zniknąć mogą nawet na parę miesięcy, zazwyczaj bagatelizujemy problem, przypisując bóle zmęczeniu, utracie sił. Choroba jednak postępuje, pojawia się stan zapalny, obejmujący coraz większe przestrzenie stawu – torebkę, błonę maziową, a nawet najbliższą warstwę kości, więzadła i okoliczne mięśnie.

Dopiero w zaawansowanym stadium ból dokucza często, a potem utrzymuje się również w bezruchu i w nocy. Nieleczona choroba grozi trwałą deformacją stawów i prowadzi do inwalidztwa.

Choroba zwyrodnieniowa atakuje zwykle najbardziej obciążane stawy – kolan, bioder i kręgosłupa. Dlatego mówi się o kilku rodzajach choroby.

Koksartroza – obejmuje staw biodrowy. Typowym objawem jest ból w okolicy pachwiny i biodra, który nasila się w czasie chodzenia i znika przy odpoczynku.

Gonartroza – zwyrodnienie stawu kolanowego. Ból kolana dokucza podczas wchodzenia po schodach lub wstawania z pozycji siedzącej. Przy obu tych formach artozy chory z czasem zaczyna utykać i ma kłopoty z po ruszaniem się.

Spondyloartroza – zwyrodnienie krążków i stawów międzywyrostkowych kręgosłupa. Dolegliwości manifestują się w postaci bólów kręgosłupa i uczucia sztywności ciała po porannym wstaniu. Częstą lokalizacją zmian zwyrodnieniowych są również stawy rąk. Rzadziej występują one w stawach ramiennych, łokciowych i skokowych.

Rozwój choroby można spowolnić i złagodzić. Terapia jest jednak procesem wieloetapowym. Przy mało nasilonych dolegliwościach ulgę stawom przyniosą domowe termozabiegi, takie jak zimne kompresy lub okłady z lodu – przy spuchnięciach, okłady z ogrzanych ręczników, termofory i „domowa sauna” (tj. ciepła para wodna w łazience) – przy sztywności stawów.

Konieczne bywa odciążanie stawów za pomocą przyrządów ortopedycznych, takich jak laska, kule, stabilizatory.

Przy dolegliwościach bardziej nasilonych zalecana jest fizykoterapia – laseroterapia, krioterapia, impulsowe pole elektromagnetyczne, ultradźwięki, przezskórna eletrostymulacja nerwów TENS oraz akupunktura.

Jak najwcześniej warto sięgać po dostępne w aptekach bez recepty preparaty poprawiające jakość chrząstki, np. z siarczanem glukozaminy.

Uporczywy ból pomaga zlikwidować farmakoterapia: paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne (podawane doustnie, domięśniowo lub miejscowo – na skórę), opioidy i inhibitory COX-2. Warto jednak wiedzieć, że leki przeciwbólowe mają dużo niekorzystnych działań ubocznych.

Przy nasileniu choroby lekarz proponuje punkcję stawu i podanie do jego wnętrza kwasu hialuronowego lub terapię Orthokine – wstrzyknięcie mieszaniny białek przeciwzapalnych, co zmniejsza cierpienia na dłuższy czas. Ostatecznością jest operacja. Chory staw kolanowy lub biodrowy zastępuje się wtedy endoprotezą.

Najważniejsze miejsce w diagnostyce uszkodzeń stawów zajmują badania obrazowe:

Rentgen. Pozwala ocenić zwężenie szpar stawowych i przestrzeni międzykręgowych, istnienie osteofitów – patologicznych narośli kostnych, zwapnień i torbieli. To klasyczne badanie ze względu na niski koszt wciąż uważane jest za podstawową metodę rozpoznawania choroby zwyrodnieniowej.

USG. Pozwala ocenić powierzchnie stawowe, jamę stawową, błonę maziową, obecność dodatkowych struktur śródstawowych, np. od prysków kostnych. Ułatwia wykonanie punkcji i iniekcji dostawowych. Zalety: niski koszt, duża dostępność, brak przeciwwskazań.

Rezonans magnetyczny. Obecnie najbardziej obiecująca technika w diagnostyce artrozy. Pozwala zobrazować grubość i objętość chrząstki stawowej, wykryć uszkodzenia. Umożliwia też ocenę wszystkich struktur wewnątrzstawowych i kości. Wady? Wysoki koszt i długi czas badania, podczas którego chory leżeć musi bez ruchu.

Siarczan glukozaminy to substancja wyjściowa dla elementów budujących chrząstkę. Uczestniczy w tworzeniu glukozoaminoglikanów i innych potrzebnych stawom składników, takich jak kwas hialuronowy, chondroityna i siarczan keratanu.

Regeneruje komórki chrząstki, pobudza syntezę kolagenu i wchodzi w skład płynu maziowego – substancji poślizgowej w stawach. Zmniejsza wpływ IL-1 i TGF na stawy – produkowanych przez organizm związków z grupy cytokin, silnie stymulujących procesy zapalne.

Dlaczego ilość glukozaminy trzeba uzupełniać? Wprawdzie nasz organizm wytwarza pewne ilości glukozaminy, ale jej produkcja maleje wraz z wiekiem, a po 50. roku życia drastycznie spada. Stąd zwiększona skłonność do zmian zwyrodnieniowych. By zachować zdrowie stawów i wspomóc procesy regeneracji chrząstki, warto zażywać preparaty z glukozaminą.

Aktywność fizyczna to najskuteczniejsze antidotum na chorobę zwyrodnieniową. Ruch pomaga odzyskać sprawność: rozluźnia przykurcze i poprawia ruchomość stawów. Wzmacnia i odbudowuje mięśnie utrzymujące układ kostno-stawowy w dobrej formie. Pozwala schudnąć i odzyskać prawidłową wagę.

Za najbardziej fizjologiczną formę ruchu uważa się pływanie i zajęcia aqua aerobic. Wyjątkowo korzystnie działa ruch w ciepłej wodzie. Łagodzi ból i sprzyja wydzielaniu przez organizm podnoszących samopoczucie i działających znieczulająco naturalnych endorfin.

Mało sprawnym i schorowanym zaleca się zajęcia z jogi terapeutycznej – łagodne ćwiczenia rozciągające rozwijają ścięgna i wydłużają mięśnie, przywracając stawom pełny zakres ruchu.

Osoby, które chcą uniknąć choroby zwyrodnieniowej stawów, mogą też uprawiać nordic walking (spacerowanie z kijkami) lub jeździć na rowerze.