Insulinooporność: Przyczyny, objawy i leczenie

Insulina to hormon, którego najważniejszą funkcją jest metabolizowanie węglowodanów, tłuszczów i białek. Wytwarzana przez trzustkę odpowiada za regulowanie poziomu cukru we krwi po posiłku. Dostarcza glukozę do komórek organizmu, które pozyskują dzięki temu energię do codziennego funkcjonowania. Pozostała część cukru magazynowana jest w mięśniach i w wątrobie w postaci glikogenu. U niektórych osób może jednak wystąpić insulinooporność – komórki stają się wtedy mniej wrażliwe na insulinę, przez co nie wykorzystują glukozy jako źródła energii. Zbyt wysoki poziom cukru we krwi prowadzi do produkcji coraz większych ilości insuliny przez trzustkę. Może to prowadzić do poważnych problemów ze zdrowiem i chorób przewlekłych, w tym do otyłości, cukrzycy czy miażdżycy.

Przyczyny insulinooporności

Insulinooporność to nie jest jednostka choroba, lecz część tzw. zespołu metabolicznego. Występuje więc najczęściej obok takich zaburzeń jak otyłość, nadciśnienie tętnicze oraz podwyższony poziom cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Insulinooporność może być uwarunkowana genetycznie, wtedy organizm produkuje insulinę o nieprawidłowej budowie. Jej ryzyko zwiększają również zaburzenia hormonalne, które prowadzą do nadmiaru hormonów działających przeciwstawnie do insuliny – kortyzolu, glukagonu, hormonu wzrostu czy hormonów tarczycy. Jednak najbardziej zagrożone są osoby zmagające się z nadwagą lub otyłością, zwłaszcza typu brzusznego. Tkanka tłuszczowa trzewna jest aktywna hormonalnie, przez co produkuje hormony przeciwstawne do działania insuliny. Wydziela także wolne kwasy tłuszczowe, które wykorzystywane są jako źródło energii zamiast glukozy. Aby utrzymać prawidłowy poziom cukru we krwi, organizm zaczyna wydzielać większe ilości insuliny. Ryzyko insulinooporności zwiększają też czynniki środowiskowe – brak aktywności fizycznej, siedzący tryb życia, wysokowęglowodanowa i wysokoprzetworzona dieta, palenie papierosów czy nadmiar alkoholu. Prawdopodobieństwo zaburzenia wzrasta też wraz z wiekiem.

Insulinooporność to zaburzenia metaboliczne o zróżnicowanym charakterze. Rozwój obniżonej wrażliwości na insulinę może przebiegać stopniowo i początkowo nie dawać żadnych objawów. Z czasem mogą wystąpić takie problemy, jak łatwe przybieranie na wadze (zwłaszcza na brzuchu), trudności w jej zrzuceniu mimo ćwiczeń i diety, napady wilczego głodu oraz nadmierny apetyt na słodycze. Towarzyszy temu senność, ciągłe zmęczenie, zły nastrój oraz pogorszenie pamięci i koncentracji. Dodatkowo na kolanach, łokciach, pod pachami i na karku skóra może być przyciemniona. Obok insulinooporności pojawia się też najczęściej nadciśnienie, wysoki poziom trójglicerydów oraz wzrost stężenia kwasu moczowego we krwi.

Dodatkowo insulinooporność może prowadzić do poważnych chorób. Nadmierne wytwarzanie insuliny obciąża trzustkę, która z czasem wyczerpuje możliwości wydzielnicze tego hormonu. Przyczynia się to do wysokiego poziomu cukru we krwi i wystąpienia cukrzycy typu 2. Zaburzony poziom trójglicerydów we krwi zwiększa natomiast ryzyko chorób układu krążenia, w tym głównie miażdżycy. Przy insulinooporności może też dojść do stłuszczenia wątroby oraz zespołu policystycznych jajników.

Insulinooporność diagnozuje się na podstawie badania poziomu glukozy na czczo we krwi oraz doustnego testu obciążenia glukozą. Dostępne są również specjalistyczne testy, m.in. HOMA-IR lub wskaźnik Quicki. Insulinooporność nie jest leczona farmakologicznie, walka z nią polega przeważnie na zmianie trybu życia. Kluczowa jest redukcja masy ciała, osiągnięta poprzez odpowiednią, zrównoważoną dietę i aktywność fizyczną. Obniżenie masy ciała o 5 proc. może doprowadzić do normalizacji glikemii bez stosowania leków.

Dieta przy insulinooporności powinna opierać się przede wszystkim na eliminacji cukrów prostych i stosowaniu produktów z niskim indeksem glikemicznym. Należy również spożywać zróżnicowane posiłki, które zawierają białko, tłuszcze i węglowodany. Powinno się również unikać dużych porcji jedzenia i długich przerw między posiłkami. Ważne jest też wprowadzenie większej ilości błonnika do diety.