Niedobór i nadmiar żelaza w organizmie
Żelazo to jeden z najważniejszych pierwiastków, który wpływa na prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Jest niezbędny do transportowania tlenu we krwi, odgrywa kluczową rolę w działaniu mięśni i produkcji enzymów. Od poziomu żelaza zależy również kondycja wątroby. I chociaż większość osób zdaje sobie sprawę z negatywnych skutków niedoborów tego minerału, o tyle wciąż nie mamy świadomości, że równie groźny może być jego nadmiar. Jak to możliwe? Czy żelazo można „przedawkować”, nieprawidłowo się odżywiając? Jak objawia się niedobór i nadmiar żelaza w organizmie?
Większość żelaza w naszym ciele znajduje się w hemoglobinie, która pobiera tlen z płuc i transportuje go do wszystkich tkanek organizmu. Żelazo znajduje się też w szpiku kostnym, gdzie jest odpowiedzialne za produkcję czerwonych krwinek. Pierwiastek ten wchodzi również w skład mięśni umożliwia im pobieranie tlenu z krwi. Reguluje także metabolizm i poziom cholesterolu, wspiera system odpornościowy i nerwowy, aktywuje niektóre enzymy w naszym organizmie.
Normy żelaza w organizmie uzależnione są od wieku i płci, ale ustalono, że optymalna dzienna dawka tego pierwiastka to 10-20 mg. Większe zapotrzebowanie występuje w czasie dojrzewania, ciąży i u kobiet po menopauzie.
Źródła żelaza
Warto wiedzieć, że żelazo nie jest wytwarzane w naszym organizmie, a więc w całości musimy dostarczać je w pożywieniu. Dzieli się je na hemowe (występujące w produktach pochodzenia zwierzęcego) i niehemowe (występuje w produktach pochodzenia roślinnego). To pierwsze jest zdecydowanie lepiej przyswajalne przez organizm. Dlatego w diecie nie powinno zabraknąć wątróbki (najlepiej wieprzowej i cielęcej), ryb (w szczególności sardynek, łososia, makreli) i produktów zbożowych, płatków kukurydzianych czy orzechów.
Niedobór żelaza jest bardzo groźny dla organizmu. Przyczyną tego zjawiska najczęściej są diety eliminacyjne (np. wegetariańska czy wegańska) oraz obfite lub zbyt częste miesiączki u kobiet. Zdarza się też, że powodem niedoboru żelaza są zaburzenia wchłaniania tego pierwiastka, krwawienia z przewodu pokarmowego (choroba wrzodowa, hemoroidy, polipy w jelitach) lub nerek, a także nawracające biegunki. Dość często zjawisko to występuje u szybko rosnących i dojrzewających nastolatków. Brak suplementacji żelaza szybko prowadzi w takiej sytuacji do anemii.
Objawy niedoboru żelaza są dość charakterystyczne. Zalicza się do nich przewlekłe zmęczenie, uczucie wyczerpania nawet po odpoczynku, bóle i zawroty głowy, duszności, kołatanie serca oraz bladość skóry. Wielu pacjentów skarży się też na ból języka, trudności z połykaniem, zajady i zmieniony zmysł smaku. Czasem pojawia się nawet ochota spożycia czegoś niejadalnego, na przykład papieru.
Nadmiar żelaza w organizmie może być równie groźny, jak jego niedobór. Prowadzi do zaburzeń hormonalnych, osteoporozy i depresji. W tym jednak przypadku trudno o błędy w diecie – najczęstszą przyczyną są ukryte schorzenia, na przykład hemochromatoza (nieuleczalne zaburzenie związane z nadmiernym wchłanianiem żelaza i jednocześnie utrudnionym jego wydalaniem). Zbyt duże stężenie tego pierwiastka może też być efektem częstego przetaczania krwi. Długotrwały nadmiar żelaza objawia się wzdęciami, zaparciami, marskością wątroby, cukrzycą i ciemnym zabarwieniem skóry.
