Uwaga na kruche kości!

0steoporoza to choroba, którą w Polsce zagrożonych jest prawdopodobnie aż 9 milionów osób. Najczęściej dowiadują się one niej dopiero wówczas, kiedy doznają złamania kości.

Wbrew powszechnemu przekonaniu, osteoporoza nie dotyczy tylko i wyłącznie kobiet w okresie przekwitania, ale także mężczyzn, a nawet młodych ludzi. Osteoporoza polega na zaniku kostnym i zmianie struktury przestrzennej kości. W jej wyniku kość staje się krucha i bardziej podatna na złamania. Złamania to nie tylko utrata samodzielności lub jej ograniczenie, ale i powikłania wynikające z unieruchomienia: zapalenie płuc, zakrzepica żylna czy zatorowość.

Osteoporoza to najczęstsza choroba metaboliczna kości, przebiegająca bezobjawowo (do chwili złamania). Jedynym zauważalnym objawem może być zmiana sylwetki, polegająca na zwiększonym "garbieniu się" i - co za tym idzie - "zmniejszeniu" wzrostu.

- Złamania typowo osteoporotyczne, a więc: kości przedramienia przy nadgarstku, szyjki kości udowej i trzonów kręgów głównie w odcinku piersiowym i lędźwiowym kręgosłupa, nie zawsze przebiegają z bólem (zwłaszcza te ostatnie) - mówi dr Barbara Paczuska-Arseniuk, specjalista II stopnia chorób wewnętrznych, endokrynolog specjalizująca się w leczeniu osteoporozy w Centrum Medycznym Damiana w Warszawie.

Kiedy kość ucieka z kości...

Komórki kościotwórcze z wiekiem zmniejszają swoje działanie i stopniowo zaczyna przeważać działanie komórek kościogubnych. Jest to zależne od wielu czynników, np. niedoboru estrogenów i testosteronu w okresie pomenopauzalnym i andropauzalnym, innych zaburzeń endokrynologicznych np. nadczynności tarczycy, zaburzeń wchłaniania przemiany witaminy D oraz nieprawidłowości w metabolizmie wapnia, na ogół występujących lub pogłębiających się w starszym wieku. Im więc człowiek starszy, tym ryzyko wystąpienia choroby jest większe.

Kto jest zagrożony?

Najbardziej narażoną grupą wiekową bez względu na płeć są osoby powyżej 65. roku życia. Wg danych z ostatnich lat, choroba występuje u mężczyzn ok. 3-5 procent rzadziej niż u kobiet.

Jednym z ważniejszych czynników chorobotwórczych jest menopauza u kobiet. Zwiększenie ryzyka zachorowania powodowane jest niedoborem takich hormonów, jak estradiol i dehydroepiandrosteron. W okresie menopauzy kobieta może tracić nawet do 7 procent masy kostnej rocznie.

Naukowcy zbadali także, że znacznie częściej chorują osoby białe i żółte, niż przedstawiciele rasy czarnej.

Okazuje się, że budowa ciała ma istotny wpływ na rozwój choroby. Osoby wątłe, o drobnych kościach są znacznie bardziej narażone na osteoporozę, niż te o masywnej budowie ciała. Czynnik ryzyka zachorowania na owe schorzenie możemy także odziedziczyć.

Do grupy podwyższonego ryzyka wystąpienia osteoporozy zaliczymy także osoby po przebytym złamaniu nadgarstka, kręgosłupa lub kości biodrowej po niewielkim urazie, ponadto mające w najbliższej rodzinie chorych po ciężkich złamaniach. Do zagrożonych należą też chorzy na cukrzycę, osoby z chorobami reumatycznymi, nadczynnością tarczycy, nadmiernym wydalaniem wapnia z moczem (tu dość często osoby z kamicą nerkową), po menopauzie i andropauzie, stosujące przewlekle sterydy.

Mężczyźni także cierpią na osteoporozę, choć rzadziej niż kobiety. Najczęstsze przyczyny zachorowań u panów to: leczenie sterydami, a także hipogonadyzm, czyli choroby o różnych przyczynach, przebiegające ze zmniejszonym wydzielaniem androgenów (hormonów męskich) i - uwaga - estradiolu.

Jednym z najważniejszych badań, jakie pozwalają stwierdzić zaistnienie osteoporozy jest densytometria, czyli badanie gęstości kości okolicy kości biodrowej, ewentualnie densytometria kręgosłupa lędźwiowego. Jest to badanie bezbolesne i nie wymagające żadnych przygotowań. To rodzaj badania rentgenowskiego, w którym sprawdza się m.in. zawartość minerałów w kościach.

Wynik tego badania należy interpretować łącznie z innymi wynikami badań, głównie laboratoryjnymi. Zaliczamy do nich poziom wapnia, fosforu, fosfatazy alkalicznej w surowicy krwi oraz dobowe wydalanie wapnia z moczem. Do właściwej interpretacji densytometrii konieczne jest zebranie dokładnego wywiadu w zakresie czynników ryzyka, a więc przebyte złamania typowo osteoporotyczne, wymienione uprzednio, złamanie szyjki kości udowej, u któregoś z rodziców, niektóre choroby reumatoidalne i endokrynologiczne, a więc nadczynność tarczycy, przytarczyc, choroby z nadmiernym uwalnianiem kortyzolu, terapia sterydami, wieloletnie zaburzenia miesiączkowania. Przy istnieniu tych czynników ryzyka densytometrię należy wykonać przed 50. rokiem życia. Po 50. roku życia wykonuje się ją przy mniejszych czynnikach ryzyka, np. osteoporoza w rodzinie, wieloletnie palenie tytoniu, alkoholizm.

Leczenie i profilaktyka

Najbardziej skuteczną grupą leków są aminobisfosfoniany. Można zastosować też hormonalną terapię zastępczą, która zapobiegnie lub złagodzi wystąpienie choroby.

Większość chorych, zwłaszcza stosujących aminobisfosfoniany i kalcytoninę wymaga podawania preparatów wapnia i witaminy D.

Zapobieganie polega głównie na prowadzeniu odpowiedniego trybu życia, z dużą aktywnością fizyczną, w miarę możliwości korzystania ze światła słonecznego (źródło witaminy D), stosowaniu diety bogatej w warzywa, owoce i nabiał. Niestety, za wystąpienie osteoporozy w 70-80 procentach odpowiedzialne są czynniki genetyczne.

Dieta bogata w wapń

Każdy z nas jednak, niezależnie od wieku i uwarunkowań genetycznych może i powinien zadbać o dietę bogatą w wapń. Ważne jest ograniczenie do minimum alkoholu, moczopędnej kawy i mocnej herbaty, napojów gazowanych z kwasem fosforowym zakłócającym przyswajanie wapnia i dań gotowych z konserwantami. Codziennie powinniśmy dostarczyć organizmowi 1000 mg wapnia. Znajdziemy go nie tylko w mleku, jogurcie i kefirze, serach żółtych, ale też w tłustych rybach morskich, bogatych w witaminę D potrzebną do przyswajania wapnia, jajkach, maśle, kaszach, orzechach włoskich, migdałach, pestkach słonecznika, sezamie.

Wegetarianie rzadziej chorują na osteoporozę, dlatego ograniczmy czerwone mięso i tłuszcze zwierzęce na korzyść warzyw i owoców. Najbogatszym źródłem cennego minerału są ciemnozielone warzywa liściaste np. botwina, jarmuż, szpinak, natka pietruszki, rzeżucha, seler naciowy. Warto jeść dużo soi, która oprócz wapnia zawiera fitohormony potrzebne kobietom w czasie menopauzy, a także różne rodzaje fasoli. Ważne są też owoce m.in. figi, pomarańcze, rodzynki, melony, porzeczki jednak wapń jest w nich o wiele słabiej przyswajalny niż w produktach nabiałowych.

Zalecane dzienne spożycie wapnia to: dzieci do 10. roku życia - 800 mg/dobę, młodzież - 1000 mg/dobę, dorośli - 1000-1500 mg/dobę.

Kiedy do lekarza?

Przede wszystkim wtedy, gdy istnieją czynniki zwiększonego ryzyka osteoporozy, np. gdy występuje ona także u innych członków rodziny, a także w początkowej fazie okresu przekwitania. Wtedy kobiety powinny ocenić z lekarzem ryzyko wystąpienia osteoporozy i ewentualnie podjąć hormonalną terapię uzupełniającą, skutecznie łagodzącą przykre skutki tego okresu.