Zdrowie z natury: 10 pytań o właściwości chrzanu
Chrzan stanowi ważny element polskiej tradycji kulinarnej. Bez niego nie byłoby barszczu chrzanowego, dobrych ogórków kiszonych czy ćwikły. Jednak walory smakowe chrzanu ustępują miejsca jego właściwościom zdrowotnym, które w 10 odpowiedziach przedstawia Tomasz Kwaśniewski.
Czy właściwości zdrowotne chrzanu zostały odkryte w Polsce?
Tomasz Kwaśniewski: - Właściwości chrzanu docenili już starożytni Rzymianie i Egipcjanie. Dopiero w IX wieku jego walory zaczęli dostrzegać mieszkańcy Europy Zachodniej i Wschodniej. Szczególne znaczenie odgrywały wówczas liście chrzanu (mające nawet 1,5 metra długości!), które zabezpieczały żywność przed zepsuciem. Używano ich także do okładania osełek masła, a także jako podkładek pod pieczony chleb. W XIX wieku jego smak i prozdrowotne właściwości docenił cesarz Austrii, Franciszek Józef. Do jego ulubionych dań należała gotowana w warzywach wołowina, do której przyrządzano specjalny sos z duszonych na maśle jabłek, białego wina, cukru i chrzanu. Warto podkreślić, że cesarz prawie nigdy nie chorował i przeżył blisko 90 lat. Nie wiadomo dokładnie kiedy chrzan przybył do Polski. Pierwotnie rósł dziko i był uważany za chwast. Obecnie jest uprawiany na działkach i w ogrodach. Spotkamy go już nie tylko w Europie, ale także w Ameryce Północnej, Azji czy Australii.
Jakie są zatem właściwości zdrowotne chrzanu?
- Lista zalet chrzanu jest naprawdę imponująca, dlatego skupię się na tych najbardziej istotnych dla organizmu człowieka. Przede wszystkim chrzan jest naturalnym antybiotykiem - ma działanie antywirusowe i bakteriobójcze. W szczególności jest stosowany przy przeziębieniu czy stanie zapalnym dróg oddechowych. Chrzan wspomaga także układ trawienny, pobudza apetyt, pozytywnie wpływa na metabolizm oraz funkcjonowanie pęcherzyka żółciowego. Wśród innych właściwości zdrowotnych chrzanu można wymienić jeszcze działanie odkażające. Wpływa on również na łagodzenie bólu reumatycznego. Warto również wiedzieć, że chrzan rozrzedza naszą krew oraz skutecznie obniża zły cholesterol.
Skąd w chrzanie bierze się aż tyle prozdrowotnych właściwości?
- Korzeń chrzanu jest prawdziwą bombą witaminową. Jest bogaty w witaminy: A, B, B1, B2, C, E, a także wiele składników mineralnych, wśród których możemy wymienić: potas, wapń, fosfor, magnez, żelazo, mangan, sód, cynk, siarka, jod oraz chlor. Ponadto jest źródłem cennego błonnika, węglowodanów i tłuszczy, olejków eterycznych, flawonoidów oraz glikozydów.
Uważa się, że chrzan jest jednym z najlepszych lekarstw na ból gardła. Czy to prawda?
- Rzeczywiście jego właściwości bakteriobójcze i wirusobójcze zwalczają ból gardła i uciążliwy kaszel. Często stosuje się go nawet w walce z zapaleniem oskrzeli. Przygotowuje się specjalne mikstury, których regularne spożywanie daje pozytywne efekty. Popularnym remedium na ból gardła jest wywar powstały z połączenia chrzanu z miodem i goździkami albo z miodem i sokiem z cytryny.
Do czego służą liście chrzanu - czy mogą tylko zabezpieczać żywność przed zepsuciem?
- W liściach chrzanu również występują witaminy i minerały. Jednak do spożycia używamy tylko korzenia chrzanu. Zawarte w liściach fitoncydy, czyli naturalne siarczki bakteriobójcze, które niszczą bakterie, wirusy oraz grzyby, zabezpieczają żywność przed zepsuciem. Liści używa się także do marynat, szczególnie kiszonych ogórków, którym zapewniają aromat, jędrność i trwałość. Kiedyś dolne długie liście chrzanu, ułożone na głowie i przewiązane płócienną chustką, w upalne dni chroniły kobiety pracujące na roli przed słońcem.
Czy chrzan jest zatem zdrowszy od czosnku i cebuli?
- Pod względem zawartości witamin i minerałów chrzan plasuje się w czołówce prozdrowotnych przypraw, obok czosnku i cebuli. Należy pamiętać, że wszystkie te przyprawy mają silne właściwości bakteriobójcze i grzybobójcze. Ponadto wzmacniają i regenerują nasz układ immunologiczny oraz oczyszczają krew. Osobiście uważam, że chrzan jest nawet lepszy od czosnku czy cebuli - po jego zjedzeniu nasz organizm nie wydziela specyficznego zapachu, jak w przypadku konkurencyjnych przypraw.
Co sprawia, że jego smak jest tak ostry?
- Synigryna, czyli glikozyd siarkowy, który jest składnikiem olejku gorczycznego. To ona nadaje chrzanowi ostry, piekący zapach i smak. Synigryna posiada także właściwości rozgrzewające i odkażające.
Do czego chrzan wykorzystywany jest w kuchni?
- Chrzan jest niezastąpionym dodatkiem do ciężkostrawnych i tłustych potraw. Pobudza działanie soków trawiennych i pozytywnie wpływa na nasz metabolizm. Ale dodajemy go także do dań z grilla, ryb, jaj czy nawet sałatek. Możemy przygotować z niego tradycyjny barszcz chrzanowy z białą kiełbasą. Dobrze komponuje się również z wielkanocnym żurkiem lub białym barszczem. Na polskich stołach królują także chrzan połączony ze śmietaną, ćwikła z chrzanem lub ostry sos chrzanowy na zimno.
We Francji, Szwajcarii oraz Holandii korzeń chrzanu oficjalnie jest uznawany za lek. W Polsce występuje głównie jako przyprawa.
Gdzie oprócz naturalnej medycyny i kuchni używany jest jeszcze chrzan?
- Oprócz naturalnej medycyny i kuchni, chrzan stosowany jest także w kosmetyce. Nie tylko poprawia koloryt naszej skóry, ale także minimalizuje oznaki jej starzenia. Zmniejsza i wygładza zmarszczki, czyni cerę delikatną, usuwa piegi, plamy, wszelkie przebarwienia w tym słoneczne, wybiela i rozjaśnia skórę. Domowym sposobem możemy przygotować kilka pielęgnacyjnych kosmetyków m.in. tonik do mycia twarzy, tonik rozjaśniający czy maseczkę regenerującą.
Marka MOSSO, której jest pan menadżerem zajmuje się produkcją chrzanu od blisko 30 lat. Jak wygląda jego produkcja?
- Chrzan produkujemy z białego korzenia, który nabywamy na Lubelszczyźnie od lokalnych rolników. Korzenie chrzanu są tarte i poddawane obróbce termicznej. To właśnie ona łagodzi jego ostry zapach i smak, bez straty jego witamin i minerałów. Do tradycyjnego chrzanu dodajemy również delikatną śmietanę - tak powstaje Chrzan Śmietankowy oraz żurawinę - Chrzan Żurawinowy.
