Co wspólnego mają święty Mikołaj i Polska? Okazuje się, że wiele

Z punktu widzenia Europejczyków biskup Mikołaj był egzotycznym świętym. Pochodził z odległej Azji Mniejszej, uważany był za męczennika, ale niewiele wiadomo o jego śmierci poza jej datą: 6 grudnia 345 bądź 352 roku. Pierwszy żywot świętego powstał w IX wieku w Konstantynopolu, czyli pięć wieków po jego śmierci. Wiele było i jest zagadek w żywocie Mikołaja z Miry, a z punktu widzenia Europy był odległym, osobliwym świętym - dlaczego zatem jego kult tak silnie rozprzestrzenił się na naszym kontynencie? Jak to się stało, że Mikołaj jest najlepiej znanym świętym katolickim i prawosławnym na świecie?

Zobacz również: Gdzie wysyłać listy do świętego Mikołaja? Trzy adresy

Myślisz, że święty Mikołaj to popkulturowe zjawisko naszych czasów? Otóż moda na Mikołaja zapanowała dużo wcześniej, a jej ogromnymi zwolennikami byli władcy Konstantynopola. Cesarstwo Bizantyjskie w średniowieczu było jednym z najpotężniejszych państw świata, a wzorce i mody płynące z Konstantynopola były chętnie przyjmowane przez chrześcijańskich władców, którzy nie tylko chcieli naśladować bizantyjskich cesarzy, ale też zyskać podobną potęgę i prestiż.

Kiedy księżniczka bizantyjska Teofano udała się do Niemiec, gdzie miała zostać poślubiona przyszłemu cesarzowi, zabrała ze sobą ikonę przedstawiającą Mikołaja, biskupa Miry, a wraz z nią kult świętego.

Za sprawą Teofano kult biskupa Mikołaja trafił do Europy. Był orientalnym świętym kojarzonym z Bizancjum, co zdecydowanie podnosiło jego prestiż. Ludolfingowie władający wówczas Pierwszą Rzeszą Niemiecką pretendowali do miana cesarzy rzymskich - władców całej Europy, chcieli być równi bizantyjskim cesarzom, a kult biskupa Miry miał pokazywać ich bliskie związki z Konstantynopolem. Ottonowie zmonopolizowali tego świętego jako osobistego pośrednika pomiędzy członkami dynastii a Bogiem. Tylko oni mogli fundować kaplice i kościoły pod wezwaniem świętego Mikołaja.

W X wieku, gdy Teofano przybyła do Niemiec, istniała tylko jedna religia - chrześcijaństwo, dlatego kult świętego, który przywędrował z Konstantynopola, mógł być praktykowany także w Europie. Do schizmy (podziału w Kościele) dojdzie dopiero w 1054 roku, wówczas powstanie prawosławie z duchowym ośrodkiem władzy w Konstantynopolu i Kościół rzymskokatolicki z papieżem jako głową Państwa Kościelnego.

Zobacz również: Kim naprawdę był święty Mikołaj?

Teofano i Otton II mieli córkę - Matyldę, która została wydana za mąż za palatyna reńskiego, z tego związku urodziło się dziesięcioro dzieci, a jednym z nich była Rycheza.

W latach 1007-1013 Bolesław Chrobry toczył z niemieckim cesarzem Henrykiem II Świętym wojnę o terytorium. W Zielone Świątki w nocy z 24 na 25 maja władcy podpisali w Merseburgu traktat pokojowy, który miał zakończyć wojnę. W jego myśl Bolesław otrzymywał Łużyce i Milsko, ale musiał złożyć hołd lenny cesarzowi i wesprzeć go militarnie w wyprawie na Rzym. Aby przypieczętować pokój, wyciągnięto Rychezę (nazywaną też Ryksą) z klasztoru, gdzie spędzała swoje młode lata i uczyniono z niej żonę Mieszka II Lamberta (syna Bolesława Chrobrego). Ślub odbył się niezwłocznie, bo w 1013 roku. Jak się okazało, słaba to była gwarancja, bo już w 1015 roku Chrobry odmówił wypełnienia zobowiązań lennych i wybuchła kolejna wojna.

Choć małżeństwo nie przyniosło spodziewanego spokoju, to jednak wywarło duży wpływ na kult świętego Mikołaja w Polsce. Moda na egzotycznego biskupa Miry przybyła wraz z Rychezą Lotaryńską do Polski i zadomowiła się tu na dobre. Nim Czesi, Skandynawowie czy Francuzi poznali Mikołaja, miał on w Polsce wiele kaplic i kościołów. Fundatorką najstarszych była prawdopodobnie Ryksa, ale w późniejszych latach Piastowie kontynuowali to dzieło i budowali miejsca sakralne pod wezwaniem biskupa z Miry. Stał się święty Mikołaj, podobnie jak dla Ottonów, patronem również dla Piastów.

Kult biskupa Mikołaja jako jednego z najważniejszych świętych w Polsce przetrwał wieki. Świadczy o tym kalendarz katedry krakowskiej z XIII wieku, w którym 6 grudnia oznaczono zielonym kolorem. Tej barwy używano wyłącznie do wyróżnienia dni, kiedy wspominano najważniejszych świętych dla polskiego Kościoła. W kalendarzu na zielono zaznaczone były tylko trzy dni: obchody wspomnienia świętego Wacława, świętego Stanisława i... świętego Mikołaja. O znaczeniu biskupa Miry w Polsce świadczyć może także fakt, że w katerze wawelskiej miał on własną kaplicę i ołtarz, który w XVII wieku przekazano do Zborówka pod Wieliczką. Jest zatem kult świętego Mikołaja zakorzeniony w naszej polskiej kulturze o wiele silniej, niż można by przypuszczać.

Zobacz również: Święty Wojciech i najsłynniejsza kradzież w PRL-u