Pięć najodważniejszych kobiet okupowanej Polski

W 1942 roku 17-letnia Magda Rusinek trafiła do grupy likwidacyjnej Referatu 993/W w Wydziale Bezpieczeństwa i Kontrwywiadu Komendy Głównej Armii Krajowej. Na intensywnych szkoleniach - obejmujących trening wytrzymałościowy, strzelanie, opanowanie stresu - instruktor wrzeszczał, "że baby powinny w domu siedzieć i gacie chłopom prać". Zamiast prać, rozpracowywała ludzi, na których sąd podziemny wydał wyrok śmierci, przeważnie szmalcowników i informatorów gestapo.

W ręce Niemców wpadła przypadkowo, w czasie łapanki na ulicy. Trafiła na Pawiak, a stamtąd do transportu do Majdanka, cudem udało jej się uciec z pociągu. Wróciła do Warszawy i zajęła się ratowaniem dzieci z getta. Przełożeni z organizacji zgodzili się na to, wiedząc, że za pomoc Żydom Niemcy zabijają natychmiast - bez aresztu i przesłuchiwania, podczas którego Magda mogłaby sypnąć kolegów z konspiracji.

Choć przez jej ręce przeszło wiele dzieci, najbardziej zapamiętała przypadek Adasia, kilkuletniego chłopca, którego matka po ucieczce z getta ukryła w jamie wykopanej w ziemi. Jamę ktoś podpalił. Matka powierzyła ciężko poparzonego chłopca pod opiekę Magdy. Mimo pomocy udzielonej przez lekarza, chłopiec nie przeżył.

Magda zapakowała ciało we worek i wsiadła do tramwaju, by dojechać do miejsca, gdzie matka Adasia wykopała jamę. Tam chciała go pochować. Nagle tramwaj zatrzymał się. Łapanka. Magda bezczelnie podbiegła do niemieckiego żandarma z pretensjami, że pracuje dla Niemców i ma pilne zadanie do wykonania. Żandarm przeciął sznurek, zwłoki dziecka wypadły na chodnik. Niemcy przestraszyli się i odjechali.

W czasie powstania warszawskiego Magda była przez tydzień łączniczką pułkownika Kazimierza Iranka-Osmeckiego, szefa Oddziału II (informacyjno-wywiadowczego) Komendy Głównej AK. Potem została strzelcem. "Strzelałam jak wszyscy, specjalizowałam się też w odrzucaniu granatów", dowiadujemy się z relacji Magdy Rusinek zamieszczonej w książce "Dziewczyny wojenne" Łukasza Modelskiego.

Pod koniec powstania przeprowadzała kanałami dowództwo AK, między innymi Tadeusza Bora-Komorowskiego. W czasie przejścia konieczna była absolutna cisza, więc przewodniczka bez wahania ochrzaniła dowódców, gdy pozwolili sobie na głośną rozmowę. Po kapitulacji trafiła do obozu w  Lamsdorfie. Po wyzwoleniu została tłumaczką oficerów generała Pattona do kontaktów z Polakami.

Irena Sendler uratowała więcej Żydów niż Oskar Schindler, a mimo to jej historia przez wiele lat była przemilczana. W momencie wybuchu wojny skromna pracownica Obywatelskiego Komitetu Pomocy Społecznej zaangażował się w działalność konspiracyjną. Chcąc pomagać najbardziej potrzebującym - żydowskim dzieciom z warszawskiego getta - Irena związała się z Żegotą (kryptonim konspiracyjny Rady Pomocy Żydom), gdzie została szefową wydziału dziecięcego.

Dzięki zatrudnieniu w Komitecie Pomocy Społecznej miała wstęp do getta. Oficjalnie wchodziła za bramę po to, by przeprowadzać dezynfekcje. Zajmowała się jednak, czymś całkiem innym: przemycaniem jedzenia, lekarstw, pieniędzy, odzieży. Zdaniem Ireny była to jednak pomoc doraźna. Zdawała sobie sprawę, że jedyny ratunek dla Żydów to ucieczka z getta. Przy wsparciu Żegoty zorganizowała akcję przemycanie dzieci z dzielnicy żydowskiej.

Niebezpieczne przedsięwzięcia wymagało odwagi, opanowania, kreatywności i rozległych kontaktów po stronie aryjskiej. Pomysłowość Sendlerowej nie miała granic. Wynosiła dzieci w paczkach, wywoziła ukryte w karetce pogotowia, przeprowadzała przejściem w gmachu sądów na Lesznie. Nie było jednej drogi ani jednej sprawdzonej trasy. Czasami można było skorzystać z tramwaju i zdać się na pomoc wtajemniczonego motorniczego, często trzeba należało dziecko uśpić, by nie płakało po drodze.

Na terenie getta Irena nosiła opaskę z gwiazdą, nie chciała wyróżniać się w tłumie. Działała szybko i skutecznie tuż pod samym nosem Niemców. Udało jej się wyprowadzić 2500 dzieci. Imiona i nazwiska dzieci oraz adresy kryjówek po aryjskiej stronie zapisywała na karteczkach. W ten sposób stworzyła pokaźną kartotekę, którą przechowywała we własnym mieszkaniu. Była świadoma, że każdego dnia może przyjść po nią gestapo.

Tak zresztą się stało, na szczęście w czasie przeszukiwania mieszkania nie znaleźli ani kartoteki, ani dokumentów obciążających. Irena trafiła do więzienia na Pawiaku, przyjaciele z Żegoty pomogli jej wydostać się na wolność. Sendlerowa nigdy nie uważała siebie za bohaterkę, mówiła, że po prostu czyniła ludzką powinność.

Pod pseudonimem Elisabeth Watson odbyła w środku wojny niebezpieczną podróż przez pół Europy. Jako emisariuszka Komendanta Głównego AK Stefana Roweckiego wyruszyła przez Niemcy, Francję, Andorę, Hiszpanię i Gibraltar do Sztabu Naczelnego Wodza w Londynie. To właśnie "Zo" upominała się w Londynie, by nadać kobietom status żołnierzy.

Sama była jedyną kobietą wśród słynnych  "cichociemnych", uważanych za elitę Polski Walczącej, polskich żołnierzy wyszkolonych w Wielkiej Brytanii przeznaczonych do zadań specjalnych. Wielokrotnie przekraczała granice kraju, przenosząc rozkazy, mikrofilmy, meldunki, pieniądze. Tajne informacje ukrywała w trzonku klucza lub zapalniczce. Czasami jechała w przedziale pasażerskim, udając Niemkę, czasem pokonywała długą trasę ukryta w tendrze parowozu (zbiorniku na wodę). Brnęła w śniegu przez przełęcze Pirejenów i skakała na spadochronie.

W Polsce gestapo deptało jej po piętach, cudem uniknęła aresztowania, wyskakując z pędzącego pociągu. Podczas feralnej podróży z Krakowa do Warszawy była obserwowana przez niemieckich informatorów, śledzili ją, bo mieli nadzieję, że doprowadzi ich do władz AK. "Zo" udało się ich zmylić, wyskoczyła z pociągu, gdy Niemcy myśleli, że jest w toalecie.

By oszukać wroga, Zawacka wymyślała zresztą różne fortele, w tramwaju wsiadała do wagonów "Nur für Deutsche" i beztrosko udawała Niemkę. Gdy musiała przewieźć przez granicę większą sumę pieniędzy, kupiła najtańszą, podniszczoną walizkę, jej dno wykleiła studolarowymi banknotami i na tę warstwę, przykleiła papier.

Jak sama przyznawała po latach, najbardziej bała się psów. Niemcy wykorzystywali zwierzęta w czasie obławy lub szczuli nimi aresztowanych w czasie przesłuchania. Wiele kobiet z AK zostało rozszarpanych przez psy. Strach nie paraliżował jej przed wykonaniem kolejnej niebezpiecznej misji. Jan Nowak-Jeziorański mówił, że "Zo" nawet w środowisku konspiracyjnym, gdzie przestrzegano anonimowości, była legendą. Elżbieta Zawacka była jedną z dwóch kobiet-generałów w Polsce.

W czasie powstania warszawskiego Wandę Traczyk "Pączek" przydzielono do oddziału dyspozycyjnego generała Antoniego "Montera" Chruściela. Została łączniczką i strzelcem, chociaż początkowo była przeznaczona do redakcji "Biuletynu Informacyjnego", gdzie zajmowała się parzeniem kawy. Nie mogła znieść bezczynności, więc postarała się o przeniesienie. Otrzymała własną Błyskawicę, czyli karabin rodzimej produkcji, i była traktowana tak samo jak mężczyźni. Kobiety w powstaniu pełniły przeważnie rolę sanitariuszek lub łączniczek, niewiele z nich walczyło z bronią w ręku.

Wanda prowadziła rozpoznania, osłaniała atakujących kolegów, strzelając do wroga. Była odważna i rwała się do walki, ale dowódca przestrzegał ją przed niepotrzebną brawurą. "Monter" kierował oddział Wandy, tam gdzie właśnie załamywało się natarcie. Po walce o Kościół Świętego Krzyża Wandę odznaczono Krzyżem Walecznych. Chociaż należy do grupy najodważniejszych kobiet okupowanej Polski, Wanda Traczyk -Stawska nie lubi mówić o swoim bohaterstwie. O jej wyczynach możemy się dowiedzieć z relacji kolegów-powstańców.

"Pączka" wspomina wielokrotnie między innymi Janusz Rola-Szadowski w książce "Z błyskawicą na tygrysy": "Niemiec wleciał do sieni - Pączek ostrożnie podchodzi, peem gotowy - doskakuje do drzwi bierze go na cel - zacięcie! To jest błyskawica. A ten już wali w nią granatem. Ona ma jeszcze trzy sekundy czasu, cofa się, w korytarzu granat wybucha, czarny dym..." Instynkt uratował Wandę wielokrotnie w czasie walk.

19-letnia Basia Matys, której historie opisuje Łukasz Modelski w książce "Dziewczyny wojenne" przysięgę składała w starej kamienicy na ulicy Kruczej. Atmosfera była uroczysta - na stole krzyż i świece. Przysięgę odbierała doktor Zofia Franio, organizatorka kobiecych patroli minerskich. To właśnie tam miała trafić Basia. Szybko zaczęła regularne szkolenia, w ramach których uczyła się strzelania, budowy i rozmieszczania ładunków wybuchowych czy unieszkodliwiania min. Poza tym zajmowała się też przenoszeniem dokumentów, ładunków i składników do produkcji materiałów wybuchowych. Koledzy z konspiracji nazywali ją i koleżanki z jej oddziału minerskiego "Bombami".

Pewnego dnia, gdy Basia przewoziła tramwajem wielką paczkę, w której schowała dwa rzędy butelek zapalających,  Niemcy zorganizowali łapankę. Pomógł jej wówczas granatowy policjant, który domyślił się, że dziewczyna przewozi coś o wiele bardziej niebezpiecznego niż, jak twierdziła, ocet. Gdyby butelki się rozbiły, nastąpiłby natychmiast wybuch i zginęliby wszyscy. W czasie powstania "Bomby" szybko zdobyły szacunek żołnierzy.

Na początku walk montowały granaty, które powstańcy rzucali na czołgi nacierające na Wojskowe Zakłady Wydawnicze. Udało się zatrzymać niemieckie natarcie. Basia wraz z kilkoma koleżankami trafiła do oddziału osłonowego WZW w dyspozycji Antoniego Chruściela "Montera". Dziewczyny brały udział w akcjach saperskich, między innymi w pierwszym ataku na budynek PAST-y.

Musiały założyć minę burzącą w ścianie budynku przylegającego do PAST-y. W powstaniu Basia brała też udział w przenoszeniu magazynów broni tuż pod nosem Niemców i udzielała się jako sanitariuszka: wyciągała rannym kolegom odłamki pocisków. Oddział minerski składał się bowiem z dyplomowanych pielęgniarek.

Jeżeli zainteresował cię ten artykuł, to na CiekawostkachHistorycznych.pl przeczytasz również o przemilczanych losach najmłodszych uczestników Powstania Warszawskiego

Małgorzata Brzezińska - Dziennikarka, absolwentka Instytutu Dziennikarstwa UW. Zafascynowana dwudziestoleciem międzywojennym, a szczególnie ówczesną sceną kabaretową. Miłośniczka historycznych filmów dokumentalnych oraz spacerów miejskich śladami przedwojennej Warszawy.