W Polsce rośnie liczba tzw. "rozwodów kościelnych". Wszystko przez jeden dekret
Oprac.: Łukasz Piątek
„Niezaistnienie zgody małżeńskiej” – to jedna z najczęstszych przyczyn stwierdzenia nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce. Liczba tzw. unieważnień ślubów kościelnych wzrosła w naszym kraju od 1989 r. o ponad 160 proc. w porównaniu z 2020 r. i wyniosła 2813 – czytamy w raporcie autorstwa dr Karola Kamińskiego.
Z jakich powodów orzeka się nieważność małżeństwa kościelnego?
Proces polegający na unieważnieniu ślubu kościelnego, nazywany potocznie również rozwodem kościelnym, oficjalnie określa się pojęciami stwierdzenia nieważności małżeństwa, orzeczenia nieważności małżeństwa kościelnego lub sakramentu małżeństwa.
Na wstępie należy zaznaczyć, że orzeczenie nieważności małżeństwa kościelnego to coś zupełnie innego niż rozwód cywilny.
Nieważność małżeństwa w Kościele można stwierdzić na podstawie pewnych, określonych przesłanek, które są zawarte w Kodeksie prawa kanonicznego. Sąd diecezjalny ustala zasadność złożonego pozwu, czyli skargi powodowej i odbywa się to w postępowaniu dowodowym.
"W Kościele katolickim badamy moment zawarcia małżeństwa i wyrok sądu orzeka, czy to małżeństwo zostało zawarte skutecznie prawnie, czyli ważnie, czy też nie. Inaczej mówiąc: czy węzeł małżeński został zawiązany, czy też było jedynie domniemanie oparte na niewłaściwych przesłankach" - mówi w rozmowie z PAP kanonista ks. dr. Leszek Adamowicz z Sądu Metropolitalnego w Lublinie.
"W analizowanym okresie 25 lat najczęstszą przyczyną stwierdzenia nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce było tzw. niezaistnienie zgody małżeńskiej (kann. 1095-1107) - średnio 96 proc. wyroków dotyczyło takiej sytuacji. Przeszkoda impotencji (kan. 1084) była przyczyną stanowiącą podstawę do stwierdzenia nieważności małżeństwa średnio w 2 proc. wszystkich spraw, a inne przeszkody zrywające (kann. 1083, 1085-1094) i wadliwa forma zawarcia (kan. 1108) to średnio po 1 proc. wszystkich wyroków na rzecz stwierdzenia nieważności" - czytamy w raporcie "Stwierdzenie nieważności małżeństwa w Kościele katolickim w Polsce".
Niezaistnienie zgody małżeńskiej, to zdaniem dyrektora Instytutu Pokolenia Michała Kota, przesłanka bardzo szeroka, która obejmuje zarówno psychiczną niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich, "(...) ale też wykluczenie istotnego przymiotu małżeństwa, brak rozeznania co do istotnych praw i obowiązków, czy zawarcie małżeństwa pod wpływem przymusu lub podstępu" - mówi w rozmowie z PAP Michał Kot.
Co ciekawe - niemal od początku analizowanego okresu, czyli od 1989 r. widać dominację w orzecznictwie przyczyn stwierdzających nieważność małżeństwa w Kościele na podstawie niezaistnienia zgody małżeńskiej. Od 2004 do 2015 r. ta dominacja przeradza się niemal w liniowy trend ze średnim wynikiem 99 proc. stwierdzeń na rzecz nieważności, w której przyczyną jest niezaistnienie zgody małżeńskiej - zaznacza w swoim raporcie dr Karol Kamiński.
Wzrost stwierdzeń nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce
Liczba stwierdzeń nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce od 1989 r. wzrosła o ponad 160 proc. w porównaniu z 2020 r. i wyniosła 2813 - wskazuje raport pt. "Stwierdzenie nieważności małżeństwa w Kościele katolickim w Polsce".
Niewykluczone, że Polacy coraz częściej decydują się na takie rozwiązanie z uwagi na decyzję papieża Franciszka, który w 2015 r. wprowadził w życie reformę pt. "Mitis Iudex Dominus Iesus". Przyczyniła się ona do skrócenia czasu trwania procesu sądowego o stwierdzenie nieważności małżeństwa w Kościele.
"Postanowiłem niniejszym Listem opublikować przepisy, które nie mają na celu promowania nieważności małżeństwa, ale przyspieszenie procesów, jak również ich uproszczenie w taki sposób, aby serca wiernych, którzy oczekują na wyjaśnienie swojej sytuacji, nie były zbyt długo zniewolone przez mroki wątpliwości z powodu opóźnień w wydaniu wyroku" - napisał wówczas w liście apostolskim papież Franciszek.
"Za sprawą tych zmian wyrok na rzecz stwierdzenia nieważności może zostać wydany w pierwszej instancji, a nie jak do tej pory musiał zostać potwierdzony w drugiej instancji" - zauważa w raporcie dr Karol Kamiński.
Decyzja papieża Franciszka z 8 grudnia 2015 r. przełożyła się na duży wzrost liczby stwierdzeń nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce, widoczny w latach 2016-2020. Liczba stwierdzeń nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce w 2015 r. wyniosła 2152, ale już rok później - 2832. W roku 2017 "rozwodów kościelnych" w naszym kraju było jeszcze więcej, bo aż 2984.
"Analizując liczbę stwierdzeń nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce na tle całe Europy, zauważamy, że odsetek udziału wyroków na rzecz stwierdzenia nieważności przez analizowane 32 lata zwiększył się z 15 proc. w 1989 r. do 26 proc. w 2020 r. To oznacza, że co czwarty wyrok w 2020 r. na rzecz stwierdzenia nieważności małżeństwa w Kościele w Europie został wydany w Polsce" - informuje dr Kamiński.
Ekspert prawa kanonicznego ks. Michał Siennicki twierdzi, że zwiększenie się liczby stwierdzeń nieważności małżeństwa w Kościele w Polsce świadczy o istnieniu w polskim społeczeństwie potrzeby zakończenia pewnego etapu życia, który przybiera właśnie formę stwierdzenia nieważności małżeństwa.
"Nie wiemy, jakie są faktyczne motywacje osób idących do sądów kościelnych, aby uzyskać wyrok nieważności małżeństwa (zawarcie nowego związku małżeńskiego, założenie nowej rodziny?) - wymaga to prowadzenia dalszych badań. W przyszłych badaniach należałoby również podjąć próbę odpowiedzi na pytanie, dlaczego wybierana jest taka forma prawna i jaki to ma związek z >>jakością<< katolicyzmu w Polsce oraz budowaniem rodziny" - pisze ksiądz Siennicki w podsumowaniu raportu pt. "Stwierdzenie nieważności małżeństwa w Kościele katolickim w Polsce".
***
