Jeden z najdziwniejszych budynków w Polsce. Mimo kontrowersji stał się symbolem Karkonoszy

Lata 50. i 60. XX wieku były okresem wielkiej fascynacji kosmosem. Doniesienia o UFO i rozwijający się program kosmiczny rozpalały wyobraźnię na całym świecie, stając się inspiracją nie tylko dla artystów i pisarzy, ale także architektów. Projekty budynków o nowoczesnych, aerodynamicznych kształtach, przypominających statki kosmiczne, pojawiały się zarówno w krajach zachodnich, jak i po wschodniej stronie Żelaznej Kurtyny. Jednak czy aby na pewno twórców obserwatorium na Śnieżce zainspirowało UFO?

Niektóre źródła sugerują, że główną inspiracją dla architektów była lokalna historia. Waldemar Wawrzyniak, jeden z projektantów, wspominał, że podczas lotu szybowcem zauważył, iż znajdująca się na szczycie góry kaplica św. Wawrzyńca, z lotu ptaka przypomina spodek. Być może to właśnie ta obserwacja skłoniła twórców do stworzenia projektu nawiązującego kształtem do stojącego tam historycznego budynku.

Jednocześnie, jak tłumaczył sam Wawrzyniak w jednym z wywiadów, priorytetem było stworzenie konstrukcji maksymalnie funkcjonalnej, która zajmie niewielką przestrzeń i zminimalizuje ingerencję w górski grunt.

Zobacz również: Maleńka wieś na południu Polski uznana za jedną z najpiękniejszych na świecie

Śnieżka od wieków przyciągała uwagę turystów i badaczy. Pierwsze udokumentowane wejścia na jej szczyt miały miejsce już w XVI wieku, kiedy to mieszczanie z czeskiego Trutnova dokonali pomiarów wysokości góry. Jednakże ówczesne szacunki znacząco ją zawyżyły, uznając Śnieżkę za najwyższą górę Europy.

Pierwszą budowlą wzniesioną na Śnieżce była kaplica św. Wawrzyńca, ufundowana w 1665 roku przez hrabiego Christopha Leopolda von Schaffgotscha. Przez wieki służyła ona nie tylko jako miejsce kultu, ale także jako schronienie dla podróżnych. W XIX wieku powstały kolejne budynki - schronisko oraz pierwsze obserwatorium meteorologiczne. Niestety, konstrukcje te nie przetrwały próby czasu. Obecnie z dawnej zabudowy można zobaczyć jedynie czeski urząd pocztowy oraz wspomnianą kaplicę.

Zobacz również: Zakopiańska nowość "bije po oczach". Jak wygląda Park Miliona Świateł?

Pomysł stworzenia nowego obserwatorium meteorologicznego narodził się w latach 60. XX wieku, kiedy to ogłoszono konkurs na projekt budynku. Zwyciężyła koncepcja opracowana przez dwóch pracowników Politechniki Wrocławskiej - Witolda Lipińskiego i Waldemara Wawrzyniaka. Ich projekt zakładał budowę trzech dysków wykonanych z żelbetu, aluminium, stali i szkła. Każdy z nich miał pełnić inną funkcję - w jednym planowano restaurację, jednak ostatecznie zrezygnowano z tego pomysłu.

Budowa, która rozpoczęła się w 1966 roku, trwała aż osiem lat. Było to spowodowane nie tylko skomplikowanym projektem, ale także ekstremalnymi warunkami atmosferycznymi na Śnieżce. Porywiste wiatry, przenikliwe zimno oraz częste mgły znacząco utrudniały prace. Ostatecznie, w listopadzie 1974 roku, budowla została ukończona i od razu wzbudziła kontrowersje. 

Jedni zachwycali się jej nowoczesną formą, inni krytykowali za brak harmonii z naturalnym otoczeniem. Niemniej jednak obserwatorium szybko zyskało sławę i stało się symbolem nie tylko Karkonoszy, ale i polskiej architektury modernistycznej.

Zobacz również: Dzwonią do Zakopanego i pytają: "będzie festiwal kiczu"?

W marcu 2009 roku budynek obserwatorium przeszedł poważną próbę. W wyniku awarii górny dysk zawalił się i osiadł na niższym poziomie konstrukcji. Na szczęście udało się uniknąć większych strat, a obiekt został poddany gruntownemu remontowi, który trwał dwa lata. Wzmocniono wówczas konstrukcję, aby mogła wytrzymać wielokrotnie większe obciążenia niż wcześniej. Obecnie obserwatorium funkcjonuje bez przeszkód, pełniąc nie tylko rolę naukową, ale także turystyczną.