Cała prawda o szczepieniach

Szczepić czy nie? To pytanie zadaje sobie wielu rodziców małych dzieci. Jest to w dużej mierze spowodowane różnymi informacjami krążącymi w mediach i internecie, które podważają zasadność szczepień. Mówi się m.in. o tym, że mogą one przynieść dziecku więcej szkody niż pożytku.

Wyjaśniamy zatem, dlaczego szczepienia są potrzebne i obalamy mity o ich domniemanej szkodliwości.

Prawda: Taki obowiązek nakłada na rodziców ustawa z 5 grudnia 2008 roku o zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Specjaliści argumentują, że dzięki temu udaje się znacznie ograniczyć lub nawet całkowicie wyeliminować wiele groźnych chorób (np. ospę prawdziwą).

Ponadto wrodzona odporność dziecka zanika ok. 2.-6. miesiąca i wówczas jedynie szczepienia są w stanie ochronić je przed atakiem drobnoustrojów. Dlatego właśnie tak wiele szczepionek malec otrzymuje w pierwszych 2 latach życia.

Mit: Wśród rodziców krążą opinie, że podanie dziecku szczepionek może osłabić jego odporność. Jednakże są one błędne. Mechanizm działania szczepionek jest prosty. Wprowadza się do organizmu antygen (czyli cząstki wirusów lub bakterii, które nie mogą wywołać choroby).

Dzięki temu w układzie odpornościowym malca powstają przeciwciała oraz komórki tzw. pamięci immunologicznej, które już przy kolejnym kontakcie ze szkodliwym drobnoustrojem, rozpoznają go jako "wroga" i skutecznie niszczą, zapobiegając w ten sposób rozwojowi choroby.

Zatem szczepienia wzmacniają odporność, a nie ją osłabiają.

Prawda: Przed szczepieniem każde dziecko musi zbadać pediatra. Lekarz decyduje, czy maluch jest zupełnie zdrowy i może zostać zaszczepiony, czy też należy to odłożyć na jakiś czas. Powodem odroczenia szczepienia może być infekcja przebiegająca z wysoką gorączką, choroby zakaźne i okres zdrowienia po nich.

Zwykle też nie szczepi się dzieci z zaostrzonymi objawami atopowego zapalenia skóry. Natomiast łagodne infekcje przebiegające bez gorączki nie są przeciwwskazaniem do podania maluszkowi szczepionki.

Szczególną ostrożność zachowuje się również wtedy, gdy maluch cierpi na jakąś chorobę przewlekłą, ma niewydolność nerek lub wątroby. W takich sytuacjach szczepienie zależy od stanu małego pacjenta i stopnia opanowania choroby.

Aby podczas badania lekarz miał pełen obraz sytuacji i mógł zdecydować o podaniu szczepionki, rodzice powinni poinformować go o przebytych ostatnio przez dziecko infekcjach, przyjmowanych przez nie lekach oraz reakcji na poprzednie szczepienia.

Mit: Nie istnieją żadne przeciwwskazania medyczne do podawania maluszkowi szczepionek skojarzonych, czyli uodporniających na kilka chorób jednocześnie. Co więcej, stosowanie tych preparatów zamiast szczepionek pojedynczych, pozwala zaoszczędzić dziecku bólu, stresu i łez.

W pierwszym roku życia malec powinien bowiem otrzymać aż 11 zastrzyków. Gdy dostanie preparaty skojarzone wówczas ogranicza się liczbę ukłuć do 5. Lekarze są przy tym zdania, że szczepionki skojarzone zawierają mniejsze ilości substancji wzmacniających (tzw. adiuwantów) oraz konserwujących.

Prawda: Dotyczy to oczywiście tylko płatnych preparatów i faktycznie pozwala nieco obniżyć koszty szczepienia. Najlepiej zaopatrzyć się w szczepionkę w punkcie szczepień (apteki zwykle mają wyższe marże).

Szczepionka jest lekiem pochodzenia biologicznego, dlatego należy przechowywać ją w specjalny sposób, w warunkach tzw. zimnego łańcucha (czyli w temperaturze między +2 a +8˚C). Po przewiezieniu preparatu do domu (powinno się to robić w specjalnym termoopakowaniu) wkładamy go do lodówki.

Najlepiej położyć preparat na środkowej półce. Nie wolno wkładać go do zamrażalnika ani umieszczać na drzwiach chłodziarki. Prawidłowy sposób przechowywania zakupionej przez nas szczepionki jest niezwykle ważny. Podanie źle przetrzymywanego preparatu może bowiem spowodować poważne zagrożenie dla zdrowia maluszka!

Mit: Alergia nie zwalnia malca z obowiązujących szczepień. Podanie szczepionki może być niewskazane jedynie czasowo, w okresie zaostrzenia objawów alergicznych, czyli przy nasilonej wysypce, dużej pokrzywce lub wystąpieniu u malucha duszności.

Dziecka uczulonego na pyłki roślin lepiej nie szczepić w momencie największego pylenia drzew,chwastów oraz traw. Uodporniając smyka uczulonego na pokarmy, trzeba zachować szczególną ostrożność w sytuacji, gdy nie toleruje on białka kurzego. Na jego bazie bowiem przygotowywane są niektóre szczepionki, np. przeciw grypie.

Mit: Niektórzy rodzice obawiają się, że po przyjęciu szczepionki, u dziecka może wystąpić choroba, na którą było uodporniane. Te obawy nie mają uzasadnienia.

Do szczepień używane są preparaty, które albo zawierają zabite cząstki wirusów lub bakterii, albo tak zmodyfikowane patogeny, że nie są one w stanie zarazić nawet niedojrzałego organizmu dziecka. Przykładowo, szczepiąc malucha na meningokoki, nie ma najmniejszego ryzyka, że potem zachoruje na sepsę

Prawda: Aby złagodzić ból towarzyszący zastrzykowi, trzeba mniej więcej na 30-40 minut przed szczepieniem nałożyć na skórę malca w miejscu wkłucia krem lub przykleić plaster znieczulający Emla. Wcześniej należy poprosić pediatrę o receptę na ten preparat.

Ponieważ dzieci bywają szczepione albo w przednio-boczną stronę uda, albo w mięsień naramienny, warto upewnić się wcześniej w przychodni, w które miejsce zostanie podana szczepionka.

Mit: Szczepionki nie powodują powstania autyzmu. Takie oskarżenia kierowano przed kilkunastu laty wobec szczepionki skojarzonej MMR2 (na odrę, świnkę i różyczkę). Dowiedziono fałszywości tej teorii w wielu badaniach (przebadano ok. 2 miliony dzieci), jak również poznano częściowo przyczyny autyzmu, które przede wszystkim wynikają z uwarunkowań genetycznych.

Prawda: Podanie maluszkowi szczepionki faktycznie może czasem wywołać niepożądane reakcje organizmu, nazywane odczynami poszczepiennymi. Zwykle nie są one niebezpieczne i szybko znikają. Dolegliwości miejscowe pojawiają się najczęściej w dwóch pierwszych dobach po zastrzyku.

W miejscu wkłucia występuje zaczerwienienie, obrzęk, bolesność. Objawom tym może też towarzyszyć podwyższona temperatura ciała i złe samopoczucie maleństwa. Te przypadłości można łatwo złagodzić samodzielnie.

Nasilenie objawów i przebieg niepożądanych reakcji zależą głównie od wrażliwości szczepionego smyka. Zarówno miejscowe, jak i ogólne odczyny poszczepienne nie są przeciwwskazaniem do dalszych szczepień u dziecka.

Mit: Jednorazowe zaszczepienie dziecka nie daje zwykle trwałej odporności. Większość szczepień, aby zapewnić właściwą ochronę przed zachorowaniem, wymaga podania aż 2-3, a nawet 4 dawek preparatu.

Na przykład szczepiąc dziecko na WZW typu B, należy podać mu 3 dawki preparatu, a przy uodpornianiu na błonicę, tężec, krztusiec - aż 4 dawki. Odstęp między podaniem kolejnych dawek tej samej szczepionki nie powinien być krótszy niż 4 tygodnie (o ile producent nie zaleca inaczej). Jeśli jest to konieczne, następną dawkę można też podać później, nawet o 2-3 miesiące.

W przypadku tych trzech chorób oraz kleszczowego zapalenia mózgu, aby utrzymać odporność organizmu na bezpiecznym poziomie, co kilka lat należy podawać tzw. dawki przypominające szczepionki. W przypadku wielu innych chorób zakaźnych szczepienie w dzieciństwie uodpornia malca na cale życie.

Prawda: Te szczepionki, które są ujęte w Kalendarzu Szczepień Ochronnych jako obowiązkowe, podaje się bezpłatnie wszystkim dzieciom. Za te zalecane trzeba samemu zapłacić.

Ministerstwo Zdrowia nie ma bowiem funduszy na sfinansowanie wszystkich nowych szczepień dla dzieci. Koszt szczepionki jest uzależniony od rodzaju preparatu - waha się w granicach 30-350 zł.

Jednak warto w nie zainwestować, ponieważ to właśnie one chronią malucha przed groźnymi meningokokami i pneumokokami, które powodują takie zagrażające życiu choroby jak sepsa czy zapalenie opon mózgowych.

Od 2012 roku część szczepień zalecanych jest refundowana przez państwo. Maluchy przewlekle chore (z zaburzeniami odporności czy chorobami metabolicznymi) szczepionkę przeciw pneumokokom otrzymują bezpłatnie. Dzieci, które uczęszczają do żłobków lub przedszkoli, są też tam szczepione na ospę wietrzną, a rodzice nie muszą już ponosić kosztów preparatu.

Zdarza się, że u malucha po szczepieniu pojawiają się niegroźne, ale nieprzyjemne dolegliwości. Istnieją jednak proste sposoby na to, by przynieść szkrabowi ulgę.

Gdy brzdąc ma gorączkę lub skarży się na ból rączki, można mu podać lek obniżający temperaturę ciała i jednocześnie działający przeciwbólowo, np. Ibufen.

● Jeśli w miejscu wkłucia pojawi się obrzęk lub rumień, warto przyłożyć chłodny okład z roztworu sody oczyszczonej (łyżeczkę sody trzeba rozpuścić w szklance zimnej wody).

● Jeżeli po szczepieniu wystąpi wysypka, najlepiej podać dziecku wapno, które złagodzi reakcję alergiczną i jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.

● W sytuacji, gdy smyk uskarża się na ból głowy, dobrze położyć mu na czółko chłodny kompres i zachęcić go do drzemki. Ewentualnie można podać malcowi syrop przeciwbólowy.

● Kiedy przez 2-3 dni brzdąc ma gorszy apetyt, nie należy go zmuszać do jedzenia. Trzeba tylko zadbać, by dużo pił. To pozwoli zapobiec odwodnieniu.

(komunikat GIS z dn. 31.10.2013 r.)

• Po urodzeniu - WZW B, gruźlica
• 2. miesiąc -  WZW B, błonica, tężec, krztusiec, Haemophilus influenzae b rotawirus, pneumokoki, meningokoki szczepionka 3 w 1 (DTPa) + Hib + WZW B albo szczepionka 6 w 1 (za zgodą lekarza) + szczepienia zalecane
• 3.-4. miesiąc -  błonica, tężec, krztusiec, Haemophilus influenzae b, polio rotawirus, pneumokoki szczepionka 5 w 1 + szczepienia zalecane
• 5.-6. miesiąc -  błonica, tężec, krztusiec, Haemophilus influenzae b, polio rotawirus, pneumokoki, meningokoki szczepionka 5 w 1 + szczepienia zalecane
• 7. miesiąc -  WZW B grypa wszczepienia zalecane
• 13.-14. miesiąc -  odra, świnka, różyczka WZW A, ospa wietrzna, pneumokoki, meningokoki szczepienia zalecane
• 16.-18. miesiąc -  błonica, tężec, krztusiec, Haemophilus influenzae b, polio pneumokoki, meningokoki szczepionka 5 w 1 + szczepienia zalecane

Konsultacja: dr Paweł Grzesiowski, pediatra, immunolog, ekspert ds. profilaktyki zakażeń z Instytutu Profilaktyki Zakażeń. Tekst: Agata Orłowska