Dieta cukrzycowa: Co wolno jeść, a co jest największym zagrożeniem?
Cukrzyca to jedna z najpoważniejszych chorób cywilizacyjnych. W Polsce cierpi na nią już ponad 3 miliony osób, a na całym świecie liczba chorych wzrasta z roku na rok. Oprócz odpowiedniego leczenia farmakologicznego w profilaktyce cukrzycy bardzo ważna jest specjalna dieta. Może ona zapobiec gwałtownym skokom poziomu cukru we krwi i zmniejszyć ryzyko groźnych powikłań. Cukrzycy powinni przestrzegać pewnych zasad żywienia, nie oznacza to jednak, że ich jadłospis ma być nudny i monotonny. Dieta cukrzycowa opiera się na zrównoważonych posiłkach, wyeliminowaniu cukrów prostych i spożywaniu produktów z niskim indeksem glikemicznym. Czego więc powinni unikać diabetycy, a co powinno znaleźć się w ich jadłospisie? Podpowiadamy.
Cukrzyca jest przewlekłą chorobą metaboliczną charakteryzującą się zaburzeniem wydzielania lub działania insuliny. Dochodzi wtedy do gwałtownych skoków cukru we krwi, co prowadzi do uszkodzeń lub niewydolności niektórych narządów, głównie nerek, serca, oczu czy naczyń krwionośnych. Do zachorowania na cukrzycę mogą przyczynić się czynniki genetyczne lub środowiskowe. Do tych drugich zalicza się brak aktywności fizycznej, nieodpowiednią dietę, siedzący tryb życia, otyłość, nadciśnienie czy choroby o podłożu autoimmunologicznym. Profilaktyka choroby powinna polegać na odpowiednio dobranym leczeniu farmakologicznym, ale również na zmianie trybu życia, wdrożeniu aktywności fizycznej i modyfikacji dotychczasowej diety. Zbilansowany sposób żywienia pomaga kontrolować poziom glukozy i tłuszczów we krwi, regulować ciśnienie tętnicze i zredukować masę ciała, co pozwala na zwiększenie wrażliwości na insulinę.
Zasady diety cukrzycowej
Dieta cukrzycowa to odpowiednio zmodyfikowany jadłospis oparty na założeniach piramidy zdrowego żywienia. Polega na ustaleniu deficytu kalorycznego i odpowiednich proporcji przyjmowanych składników pokarmowych – węglowodanów, białek, tłuszczów, a także witamin, minerałów i błonnika. Ważny jest przede wszystkim udział węglowodanów w diecie, który powinien wynosić ok. 45 proc. całkowitej energii. Powinny być to głównie węglowodany złożone, które mają niski indeks glikemiczny – nie powodują nagłych skoków poziomu cukru. Udział tłuszczów w diecie dla cukrzyków ustalono na poziomie 30-35 proc. całkowitego zapotrzebowania energetycznego, a białek 15-20 proc. Ważną zasadą jest również regularne spożywanie ok. 5 posiłków, mniej więcej co 3 godziny (należy jeść mniej, a częściej). Zapobiegnie to wahaniom glukozy we krwi, gdyż dłuższe przerwy prowadzą do spadków poziomu cukru we krwi.
Cukrzycy powinni unikać w swojej diecie cukrów prostych i sięgać po węglowodany złożone oraz produkty z niskim indeksem glikemicznym. Wskaźnik ten dzieli się na niski (poniżej 50), średni (55-70) i wysoki (powyżej 70). Wartość porównywana jest ze wzrostem poziomu cukru po przyjęciu czystej glukozy (IG = 100). Jeśli chodzi o węglowodany złożone, niski indeks glikemiczny mają pełnoziarniste produkty zbożowe, np. mąka razowa, pieczywo razowe, makaron pełnoziarnisty, brązowy ryż i niektóre kasze (bulgur, gryczana). Podstawą diety powinny być warzywa i owoce, które zawierają dużo błonnika oraz witamin i minerałów. Niski indeks glikemiczny mają zielone warzywa liściaste, rośliny strączkowe, brokuły, pomidory, ogórki, papryka czy surowa marchewka. Warto też sięgać po selera, rzodkiewkę, bakłażany czy cukinię. Średni indeks glikemiczny mają z kolei gotowane ziemniaki i gotowana marchewka, buraki i konserwowa kukurydza. W przypadku owoców warto pamiętać, że zawierają fruktozę – naturalny cukier prosty. Należy więc unikać ich nadmiernego spożycia (dopuszcza się ok. 200-300 g owoców na dobę). Najlepiej sięgać po te mniej słodkie, np. maliny, grejpfruty, granaty, porzeczki, jabłka czy wiśnie.
Tłuszcze mają zerowy indeks glikemiczny, ale nie oznacza to, że w diecie cukrzycowej można je spożywać bez ograniczeń. W nadmiarze przyczyniają się do otyłości, która zwiększa ryzyko cukrzycy typu 2. Należy wybierać tłuszcze nienasycone znajdujące się m.in. w rybach, owocach morza, oliwie z oliwek, olejach roślinnych, orzechach i nasionach (pestkach dyni, słoneczniku). Można też spożywać chude mięso, np. kurczaka, indyka, cielęcinę, wołowinę czy królika, które powinny być gotowane na parze lub ewentualnie grillowane czy pieczone. Osoba chorująca na cukrzycę może też sięgać po jajka i chudy nabiał: jogurty, kefiry, sery twarogowe i mleko o obniżonej zawartości tłuszczu.
Z diety przeznaczonej dla diabetyków należy całkowicie wykluczyć produkty bogate w cukry proste, czyli cukier, słodycze, dżemy, konfitury oraz słodkie i gazowane napoje. W umiarkowanych ilościach cukrzycy mogą sięgać po miód, owoce i przygotowane z nich sałatki. W diecie cukrzycowej powinno się też unikać białego pieczywa i produktów z mąki pszennej oraz rozgotowanych kasz, ryżu czy makaronu – wzrasta wtedy ich indeks glikemiczny. Z diety wykluczyć należy też tłuste gatunki mięsa (wieprzowinę, baraninę, gęsinę czy z kaczki) oraz tłuste wyroby mięsne: pasztety, boczek, salami czy kiełbasy. Odradza się także stosowania tłuszczów zwierzęcych – masła, smalcu i słoniny.
Jeśli chodzi o mleko i przetwory mleczne, powinno się zrezygnować z tych o wysokiej zawartości tłuszczu. Niewskazane jest mleko tłuste i skondensowane, śmietana, tłuste sery typu fromage, podpuszczkowe, topione czy słodzone jogurty i desery mleczne. W diecie cukrzycowej nie należy też sięgać po niektóre warzywa i owoce. Wysoki indeks glikemiczny mają ziemniaki puree lub smażone, frytki, zasmażane buraki oraz zbyt rozgotowane warzywa. W przypadki owoców szybki wzrost glikemii powodują banany, winogrona, owoce suszone i z puszki. Należy również pamiętać, że indeks glikemiczny wszystkich owoców wzrasta, gdy stają się bardziej dojrzałe.
