Niedobór żelaza: Jak się objawia? Czym grozi?
Żelazo należy do jednych z najważniejszych pierwiastków w organizmie. Odgrywa kluczową rolę w wielu procesach zachodzących w naszym ciele, przede wszystkim potrzebne jest do wytwarzania hemoglobiny, która transportuje tlen do tkanek. Żelazo ma również wpływ na pracę mięśni, produkcję enzymów i kondycję wątroby. Wspomaga także odporność i układ nerwowy. Niedobór żelaza znacząco pogarsza stan zdrowia i wywołuje takie objawy jak ciągłe zmęczenie, szybsze bicie serca, problemy z koncentracją, blada cera czy łamliwe włosy i paznokcie. Niedostateczny poziom żelaza może doprowadzić także do niedokrwistości. Warto wiedzieć, że nie tylko niedobór, ale też nadmiar żelaza może być groźny dla zdrowia. Jakie są więc przyczyny zaburzeń poziomu tego pierwiastka? Jak się objawiają i jak można im zapobiec?
Żelazo pełni bardzo ważną funkcję w organizmie, aż 70 proc. tego pierwiastka wchodzi w skład hemoglobiny – białka zawartego w czerwonych krwinkach, które pobiera tlen z płuc i transportuje go do tkanek. Część żelaza znajduje się również w enzymach i białkach uczestniczących w procesach metabolicznych. Pierwiastek ten obecny jest także w szpiku kostnym, gdzie odpowiada za produkcję czerwonych krwinek. Oprócz tego żelazo magazynowane jest w wątrobie, mięśniach i śledzionie. Umożliwia mięśniom pobieranie tlenu z krwi, reguluje przemianę materii i poziom cholesterolu oraz zapobiega przedwczesnemu starzeniu się skóry. Wspomaga też układ odpornościowy i nerwowy.
Zapotrzebowanie na żelazo
Żelazo nie jest wytwarzane w organizmie i musi być dostarczane wraz z pożywieniem. Dzienne zapotrzebowanie na ten pierwiastek zależy od płci, wieku, stanu fizjologicznego i aktywności fizycznej. Średnia dawka na dobę dla mężczyzn i kobiet niemiesiączkujących wynosi 8 mg, a dla kobiet w wieku 18-50 lat 18 mg. Większe zapotrzebowanie dla płci żeńskiej związane jest z krwawieniami podczas miesiączki, kiedy to dochodzi do utraty żelaza. Jeszcze większą dawkę powinny przyjmować kobiety w ciąży (27 mg na dzień), gdyż pierwiastek ten warunkuje prawidłowy rozwój mózgu i tkanek płodu. Żelazo potrzebne jest także w okresie szybkiego wzrostu u dzieci i młodzieży. Dawka dla chłopców w wieku 8-18 lat wynosi 11 mg, a u dziewczynek 15 mg.
Niedobór żelaza występuje zazwyczaj w przypadku nieodpowiedniego odżywiania bądź zaburzeń wchłaniania, gdyż do organizmu dostarczamy go z pożywieniem. Do zbyt niskiego poziomu żelaza mogą prowadzić diety eliminacyjne (wegańska lub wegetariańska) oraz ubogie w składniki odżywcze. Nieodpowiednie wchłanianie żelaza może być spowodowane schorzeniami układu pokarmowego, np. celiakią czy zapaleniem jelit. Do najczęstszych przyczyn niedoboru żelaza zalicza się obfite i częste miesiączki u kobiet. Do utraty tego pierwiastka może dojść także w przypadku krwawień z przewodu pokarmowego (m.in. przy wrzodach żołądka i dwunastnicy, guzach lub polipach jelita czy zapaleniu błony śluzowej żołądka) z nerek i dróg moczowych, a także z układu oddechowego (krwioplucie) czy w wyniku urazów i zabiegów chirurgicznych. Na niedobór żelaza narażeni są też szybko rosnący i dojrzewający młodzi ludzie.
Objawy niedoboru żelaza
Niski poziom żelaza daje szereg objawów, które znacząco pogarszają stan zdrowia. Pojawia się przewlekłe zmęczenie, brak energii i poczucie wyczerpania nawet po odpoczynku, apatia i chęć ucięcia sobie drzemki. Występują także częste bóle i zawroty głowy, duszności i zadyszka po umiarkowanym wysiłku (np. wejściu po schodach) oraz przyspieszenie akcji serca. O niedoborze żelaza może świadczyć również blada skóra, sińce pod oczami, łamliwość, matowienie i wypadanie włosów, łamliwość paznokci i tworzenie się bruzd na płytkach paznokciowych oraz sucha skóra. Niektórzy skarzą się też na zajady, trudności z połykaniem, ból języka czy zmieniony zmysł smaku. Przewlekły brak żelaza może prowadzić do niedokrwistości (anemii).
Szkodliwy dla zdrowia jest także nadmiar żelaza, do którego jednak dochodzi dość rzadko. Przyczyną zbyt wysokie poziomu tego pierwiastka może być nieodpowiednia suplementacja bądź ukryte schorzenia. Należy do nich m.in. homeochromatoza, czyli nieuleczalne zaburzenie związane z nadmiernych wchłanianiem żelaza i trudnościami z jego wydalaniem. Innym powodem może być częste przetaczanie krwi. Objawami nadmiaru żelaza są wzdęcia, zaparcia, ciemne zabarwienie skóry, a nawet cukrzyca lub marskość wątroby. Wysoki poziom żelaza może prowadzić do osteoporozy, depresji czy zaburzeń hormonalnych.
Źródła żelaza
W utrzymaniu prawidłowego poziomu żelaza pomoże przede wszystkim dieta. Pierwiastek ten obecny jest niemal we wszystkich produktach spożywczych. Jednak organizm przyswaja tylko 10 proc. zawartego w nich żelaza. Warto zwrócić uwagę, że żelazo występuje w dwóch postaciach – dzieli się je na hemowe (zawarte w produktach zwierzęcych) i niehemowe (zawarte w produktach roślinnych). Lepiej przyswajalne jest to pierwsze, dlatego najlepszymi źródłami żelaza są: wątróbka (zwłaszcza wieprzowa i cielęcia) i mięso, ryby (łosoś, makrela, sardynki). Jeśli chodzi o produkty pochodzenia roślinnego, warto sięgać po zielone warzywa (np. szpinak, pietruszka), suszone figi, pestki dyni, rośliny strączkowe, produkty zbożowe, orzechy i płatki kukurydziane.
