Żelazo – pierwiastek kształtujący przyszłość dziecka

W Polsce każdego roku u ponad 55% kobiet w ciąży, lekarz podczas badań morfologicznych diagnozuje niedokrwistość. W 75%-85% przypadków jej główną przyczyną jest niedobór żelaza odpowiedzialnego za transport tlenu do narządów wewnętrznych, prawidłowy rozwój płodu (m.in. kształtowanie mózgu dziecka i ośrodkowego układu nerwowego), właściwe funkcjonowanie łożyska, a także odpowiednie dotlenienie macicy. Niedobór ten może doprowadzić do obniżenia masy urodzeniowej dziecka, wczesnego porodu, a nawet poronienia.    

Żelazo jest pierwiastkiem chemicznym, stanowiącym jeden z mikroelementów, niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest także głównym składnikiem czerwonego barwnika krwi - hemoglobiny, którego najważniejszym zadaniem jest transport tlenu z płuc do tkanek wewnętrznych człowieka.

Niedobór żelaza może prowadzić do upośledzenia odporności, zaburzeń transportu elektronów w procesie oddychania tkankowego, zmniejszenia wydolności fizycznej czy obniżenia metabolizmu.

Należy jednak pamiętać, że deficyt tego mikroelementu w największym stopniu zagraża kobietom w ciąży, niemowlętom oraz małym dzieciom.  Zapotrzebowanie na żelazo w tej grupie bardzo intensywnie wzrasta, dlatego niedostarczenie go w odpowiedniej ilości jest równoznaczne z ryzykiem wystąpienia późniejszych powikłań.

- Istnieją trzy newralgiczne okresy w życiu człowieka, podczas których niedobór żelaza może mieć krytyczne znaczenie dla jego stanu zdrowia i dalszego rozwoju. Pierwszym takim okresem jest ciąża, kiedy w ciele kobiety zwiększa się objętość krwi, a jej krwioobieg obsługuje nie jeden, ale dwa organizmy. Drugim - okres niemowlęctwa od 6 do 14 miesiąca życia, u wcześniaków oraz dzieci z ciąż mnogich, u których w okresie życia płodowego nie zostały zgromadzone odpowiednie zapasy żelaza.

- Ostatni etap to wiek młodzieńczy, charakteryzujący się szybkim wzrostem organizmu, a co za tym idzie zwiększonym zapotrzebowaniem na żelazo. Trzeba mieć na uwadze, że pierwiastek ten jest szczególnie istotny, w przypadku dwóch pierwszych okresów życia. Odpowiada nie tylko za rozwój płodu, ale na wczesnym etapie życia noworodka także za prawidłowy rozwój mózgu, w tym zróżnicowanie pewnych jego regionów i komórek oraz tworzenie neuronów.

- Wpływa także na zachowania poznawcze, psychofizyczne i psychomotoryczne dziecka w przyszłości. - tłumaczy Agnieszka Pawłowska-Wypych, Dyrektor ds. Nauki i Rozwoju firmy Sequoia, produkującej i opracowującej formułę suplementów m. in. dla kobiet w ciąży, mam karmiących i małych dzieci.

Niedobory żelaza są jednym z najczęściej spotykanych problemów żywieniowych w tzw. krajach rozwiniętych. Pomimo występowania w wielu produktach żywnościowych oraz dobrej biodostępności w mleku matki, co roku z powodu jego braków na anemię zapada tysiące niemowląt.

To one będą w przyszłości ponosiły konsekwencje niedoboru żelaza, dlatego tak ważne jest uświadamianie konieczności jego uzupełniania i nacisk na działania profilaktyczne, które pozwolą tym deficytom zapobiegać. Długotrwale badania wykazały, że niedobór żelaza w okresie niemowlęcym może mieć negatywny wpływ na funkcje poznawcze, psychomotoryczne oraz zdolności pamięciowe w późniejszych latach życia dziecka - nawet jeśli zostało podjęte leczenie.

Udowodniono, że osoby, które w dzieciństwie cierpiały na deficyt tego pierwiastka, uzyskują dużo gorsze wyniki testów neuropoznawczych, sprawdzających m.in. kontrolowanie zahamowań, zdolności adaptacyjne czy planowanie, niż ich rówieśnicy z prawidłowym poziomem żelaza w tym okresie. Wiemy już, na co wpływa oraz za co odpowiada żelazo.

Czas dowiedzieć się w jakich ilościach należy go przyjmować oraz dlaczego jego dostarczenie na odpowiednim poziomie jest tak istotne w przypadku tzw. wrażliwych grup konsumentów?

Aby zapewnić dziecku zdrowy start w przyszłość ważne jest, aby już na etapie planowania bądź w pierwszych tygodniach ciąży zadbać o prawidłowo zbilansowaną dietę, bogatą we wszystkie niezbędne składniki odżywcze i mineralne. Naturalnym, najlepiej przyswajalnym źródłem żelaza jest chude mięso wołowe, indyk, drób, tłuste ryby, wątroba zwierząt czy żółtka jaj.

Transport żelaza przez łożysko do płodu rozpoczyna się już od pierwszego trymestru ciąży. Około 2/3 powstałych zapasów zostaje zgromadzonych po 32 tygodniu ciąży. To właśnie w pierwszych 3-4 miesiącach życia zdrowe niemowlę urodzone przez mamę suplementującą żelazo w czasie ciąży, będzie posiadało jego rezerwy na poziomie: 50 mg/kg m.c. zgromadzonych w erytrocytach i 25 mg/kg m.c. w tkankach.

W konsekwencji jego zapasy zostaną wykorzystane w około 4 miesiącu życia (przy założeniu, że dziecko od początku będzie karmione mlekiem matki). Od tego momentu pierwiastek ten musi być dodatkowo suplementowany, w przeciwnym razie u dziecka już w wieku od 6 o 36 miesiąca życia mogą wystąpić objawy anemii (biodostępność żelaza szacuje się na poziomie 50% z mleka matki i 10% z żywności*).  

Podawanie żelaza jest również bardzo ważne w przypadku niemowląt z grupy ryzyka, czyli dzieci urodzonych przedwcześnie z niską masą urodzeniową oraz dzieci matek ze stwierdzoną niedokrwistością. W tych przypadkach suplementacja zalecana jest już od pierwszych dni życia malucha. 

Szacunkowe zapotrzebowanie na żelazo jest najwyższe podczas karmienia uzupełniającego, czyli od 6. do 24. miesiąca życia dziecka. Maluchy w wieku od 6. do 12. miesiąca powinny przyjmować od 9 o 11 mg żelaza na dobę, a od 12. do 24. miesiąca - 6-7 mg na dobę.

Nie od dzisiaj wiadomo, że lepiej zapobiegać niż leczyć szczególnie, jeśli w grę wchodzi zdrowie i życie małego człowieka, którego losy w dużej mierze zależą od decyzji i postępowania rodziców.

- Wyjątku nie stanowi tu żelazo, które obok jodu, kwasu foliowego, witaminy D i kwasu DHA należy do grupy 5 składników odżywczych niezbędnych w okresie ciąży. Kwas foliowy, który odpowiada za zmniejszenie ryzyka wystąpienia wad rozwojowych; witamina D zapobiegająca zahamowaniom wzrostu płodu, a w późniejszym czasie krzywicy, osteopenii i próchnicy u dzieci; jod, który buduje tarczycę i wchodzi w skład jej hormonów, zarówno u kobiety ciężarnej, jak i nienarodzonego jeszcze dziecka i na końcu kwas DHA (Life’s DHA).

- Ten z kolei, dzięki swoim właściwościom plejotropowym, zmniejsza ryzyko przedwczesnego porodu, ale też wpływa na rozwój centralnego układu nerwowego, mózgu i siatkówki oka, mogąc też zapobiegać rozwojowi cukrzycy, otyłości czy alergii u dzieci. Każdy z tych elementów odgrywa istotną rolę w kształtowaniu prawidłowych funkcji życiowych organizmu.

- Deficyt któregokolwiek z nich nie tylko zaburza jego pracę, ale może skutkować poważnymi powikłaniami w przyszłości. Te zaś nie pozostają obojętne dla jakości życia na dalszych etapach rozwoju. Warto o tym pamiętać. - przypomina Agnieszka Pawłowska-Wypych z firmy Sequoia.