Pogrzeb Benedykta XVI. To będzie pierwsze takie wydarzenie w historii

31 grudnia 2022 r. o 9.34 w klasztorze "Mater ecclesiae" zmarł emerytowany papież Benedykt XVI. O jego śmierci poinformował dyrektor biura prasowego Watykanu, Matteo Bruni, zapowiadając jednocześnie, że w najbliższym czasie zostanie podanych więcej informacji. O śmierci Josepha Ratzingera poinformowały także na Twitterze diecezja rzymska oraz Katolicka Agencja Prasowa.

Benedykt XVI odszedł w wieku 95 lat.  Choć jego pontyfikat trwał niedługo, bo niespełna osiem lat, to Joseph Ratzinger zapisze się na kartach historii jako ten, który wiele rzeczy zrobił po raz pierwszy. Był najdłużej żyjącym papieżem w historii, był pierwszym papieżem-emerytem, jego pogrzeb także będzie pierwszym takim w historii i może stać się precedensem. Procedury, których jesteśmy świadkami, według ekspertów wyznaczą rytuał pogrzebowy dla przyszłych papieży-emerytów, bo nikt nie ma wątpliwości, że Benedykt zapoczątkował ich erę.

Papież to jednocześnie: biskup Rzymu, prymas Włoch, zwierzchnik Kościoła Katolickiego, głowa Stolicy Apostolskiej i władca państwa Watykan. Jego śmierć ma więc wymiar polityczny, administracyjny i duchowy, a wszystkie czynności z nią związane zostały opisane w dwóch konstytucjach: “Romano Pontifici Eligendo" Pawła VI  i “Universi Dominici Gregis" Jana Pawła II.

Gdy lekarz uzna, że funkcje życiowe ustały, kardynał kamerling (aktualnie funkcję tę pełni Kevin Farrell) w obecności świadków stwierdza śmierć i sporządza akt zgonu — tak rozpoczyna się pierwszy etap rytuału pogrzebowego. Do 1878 r. zmarłego papieża trzykrotnie uderzano w głowę srebrnym młotkiem i wołano imieniem, które otrzymał na chrzcie. Postęp medycyny sprawił, że taki sposób “upewniania się" o zgonie nie jest już konieczny.

Kardynał kamerling przewodzi pierwszej modlitwie za zmarłego, przejmuje obowiązki zarządcy i niezwłocznie informuje o śmierci papieża dostojników watykańskich. W następnej kolejności powiadamiani są kardynałowie, głowy państw i dyplomaci. Wikariusz Rzymski przekazuje smutną wiadomość wiernym.

Kardynał kamerling pieczętuje papieskie apartamenty, niszczy oficjalną pieczęć oraz Pierścień Rybaka — wszystko to ma chronić przed wykorzystaniem ich do fałszowania dokumentów.

Benedykt XVI nie żyje. Nie był pierwszym abdykującym papieżem w historii

Następnie ciało papieża jest balsamowane, czym od pokoleń zajmuje się rodzina Signoracci. Balsamowanie nie jest obowiązkowe — zwłoki Jana Pawła II nie zostały poddane temu procesowi.

Zmarłego papieża ubiera się w szaty pontyfikalne, noszone przez biskupów podczas odprawiania mszy. Jego ciało wystawiane jest w Pałacu Watykańskim, gdzie wartę pełnią członkowie Gwardii Szwajcarskiej, na modlitwie czuwają franciszkanie, a zmarłego żegnają najbliżsi współpracownicy, rodzina, członkowie Kurii oraz zaproszeni goście.

Modlitwy odprawiane podczas wszystkich części liturgii pogrzebowych są ściśle określone w — “Ordo Exsequiarum Romani Pontificis"  — księdze pogrzebowej papieży.

Według prawa prymas Włoch powinien spocząć w grobie w ciągu czterech — sześciu dni od śmierci. Okres żałoby trwa natomiast dziewięć dni, w trakcie których odprawiane są msze za duszę zmarłego. Zwyczaj ten wywodzi się z czasów antycznego Rzymu i nosi nazwę - novendialia.

Omówione procedury dotyczą śmierci urzędującego papieża. W przypadku Josepha Ratzingera niektóre z nich nie będą miały miejsca — na przykład niszczenie pieczęci i Pierścienia Rybaka. Ten proces, podobnie jak pieczętowanie papieskich apartamentów, odbył się po rezygnacji Benedykta XVI z funkcji papieża, 28 lutego 2013 r.

Byliśmy także świadkami, że to nie kardynał kamerling a Dyrektor Biura Prasowego Watykanu podał informację o śmierci papieża seniora.

Drugą część liturgii pogrzebowej otwiera pochód, podczas którego 12 tragarzy — sediari — przenosi ciało zmarłego do bazyliki św. Piotra. Procesji przewodniczy kardynał kamerling. W jej trakcie śpiewane są psalmy, kantyki i litania do Wszystkich Świętych. Od tego momentu wierni mogą uczestniczyć w obrzędach pogrzebowych.

Po zakończeniu wystawienia, w obecności rodziny, współpracowników i najwyższych dostojników, ciało wkładane jest do cyprysowej trumny wraz z woreczkiem, wypełnionym srebrnymi i brązowymi monetami odpowiadającymi liczbie lat papieskiej posługi. W przypadku Jana Pawła II nie był to monety, a medale wybite za jego pontyfikatu. Do trumny wkładane jest również “Rogito" — krótki opis najważniejszych dokonań papieża. Zgodnie z zaleceniami Jana Pawła II na twarz zmarłego powinna zostać nałożona biała chusta, czemu towarzyszy specjalna modlitwa.

Mszę świętą pogrzebową koncelebrują kardynałowie i patriarchowie Kościołów Wschodnich ubrani na czerwono — co jest zwyczajem zaczerpniętym ze starożytnego Bizancjum.

Pogrzeb papieża był przez wieki sposobnością do podkreślana znaczenia papiestwa i jego tak duchowej, jak i politycznej potęgi. Zmienił to Sobór Watykański II, który silny nacisk położył na skromność i prostotę. Zniknął więc ozdobny złoty katafalk — zastąpił go dywan rozścielany na bruku, na którym spoczywa trumna, a na niej ewangeliarz.

Obok trumny zapalany jest paschał, który ma przypominać, że śmierć to nie koniec, a brama do nowego życia. Liturgia słowa na pogrzebie papieża ma przypominać, że ojciec święty to pasterz i przewodnik katolików.

Ze względu na coraz większe zainteresowanie mediów i wiernych, którzy chcą wziąć udział w pożegnaniu swojego duchowego przywódcy, msza święta (od czasów Pawła VI) odprawiana jest nie w bazylice watykańskiej, ale na placu św. Piotra.

Po komunii następuje obrzęd ostatniego pożegnania. Rozpoczyna go monicja — modlitwa odmawiana przez Dziekana Kolegium Kardynalskiego, śpiewana jest litania do Wszystkich Świętych, Wikariusz Generalny prowadzi modlitwę w imieniu diecezji rzymskiej, a patriarchowie Kościołów Wschodnich odśpiewują tradycyjną dla tego obrządku panichidę. Gdy rozlega się “Magnificat" ciało znoszone jest do Grot Watykańskich w podziemiach bazyliki św. Piotra. 

Tajemnicza opaska na ręce Benedykta XVI

Na razie znane są tylko podstawowe informacje, dotyczące pogrzebu papieża Benedykta XVI. W komunikacie prasowym Watykanu czytamy, że uroczystość odbędzie się 5 stycznia, a przewodniczył jej będzie papież Franciszek.

Przypuszczenia na temat kształtu pogrzebu Benedykta XVI snuto już wcześniej. Alberto Melloni — historyk kościoła, w wywiadzie dla Amerykańskiej Agencji Prasowej — podkreśla, że “śmierć emerytowanego papieża to śmierć emerytowane biskupa Rzymu" i w tym sensie nie jest ona całkowicie bezprecedensowa, bo na całym świecie diecezje wypracowały sposoby odpowiedniego uhonorowania byłych biskupów.

Jednocześnie dodaje, że ponieważ Benedykt XVI był głową państwa, to należy oczekiwać, że jego ciało zostanie wystawione i będzie odbywało się przy nim czuwanie. Ma to dać czas głowom państw i dyplomatom,  na dotarcie do Watykanu na uroczystości pogrzebowe. Melloni spodziewał się również, że na trumnie emerytowanego papieża zostanie położona Ewangelia.

31 grudnia po 11.30 okazało się, że historyk kościoła nie pomylił się w tej kwestii. Watykan poinformował, że ciało Benedykta XVI od 2 stycznia 2023 r. będzie wystawione w bazylice Świętego Piotra. Co każe przepuszczać, że również inne zwyczaje związane ze śmiercią papieży zostaną zachowane.

Zdaniem historyka nie należy natomiast oczekiwać dziewięciodniowego okresu żałoby.

Trzeci etap liturgii pogrzebowej odbywa się w wąskim gronie żałobników w Grotach Watykańskich, gdzie cyprysowa trumna przewiązywana jest czerwonymi taśmami i czterokrotnie pieczętowana. Następnie wkłada się ją do drugiej, drewnianej i ocynkowanej trumny — po raz kolejny obwiązuje czerwoną taśmą i czterokrotnie pieczętuje. W przypadku Jana Pawła II włożono ją jeszcze do trzeciej — drewnianej trumny. Następnie ciało głowy Kościoła składane jest do sarkofagu albo, jak miało to miejsce w przypadku słowiańskiego papieża, do krypty wypełnionej ziemią.

Bracia, księża, przyjaciele. Jak wyglądały relacje rodzinne Josepha Ratzingera? 

W zasadzie wszyscy komentatorzy są zgodni, że ciało Benedykta XVI  spocznie w Grotach Watykańskich. Jednak każdy papież ma możliwość określić w swoim testamencie miejsce i formę pogrzebu, więc Joseph Ratzinger mógł w tej kwestii wydać własne dyspozycje.

Szczegóły dotyczące pochówku Benedykta XVI nie są jasne, bo od 600 lat władca Watykanu nie ogłosił renuntiatio. Benedykt jest pierwszym w historii papieżem-emerytem. Pod tym względem jego pogrzeb jest precedensowy i może wyznaczyć rytuał dla przyszłych pogrzebów tego typu. Wielu obserwatorów uważa, że Joseph Ratzinger swoim aktem rezygnacji otworzył nowy rozdział w historii kościoła, gdy papieska emerytura przestanie być ewenementem, a stanie się normą.