Skąd się wzięli Słowianie? Wyniki badań DNA zaskakują
Już pięćset lat przed powstaniem państwa polskiego, zakończyły się procesy kształtujące profil genetyczny ludności zamieszkującej tereny dzisiejszej Polski. Migracje, które miały miejsce po V wieku n.e. nie dodały żadnego znaczącego komponentu do puli genów naszych przodków — wskazują badania polskich naukowców. Najnowsze odkrycia obalają dotychczasowe teorie o pochodzeniu Słowian.
W ostatnich tygodniach w magazynie "Genome Biology" opublikowano badanie "Genetic history of East-Central Europe in the first millennium CE". Według badaczy publikacja ta stanowi kluczowy moment w długoletniej, namiętnej debacie dotyczącej pochodzenia Słowian zachodnich, w tym ludności z państwa Piastów.
Za stworzenie wnikliwej analizy historycznego genomu mieszkańców Europy Środkowej odpowiadają specjaliści z różnych dziedzin — biolodzy, archeolodzy i historycy. Współpracowali oni w ramach interdyscyplinarnego projektu prowadzonego przez prof. Marka Figlerowicza, zatytułowanego "Dynastia i społeczeństwo państwa Piastów w świetle zintegrowanych badań historycznych, antropologicznych i genomicznych". W prace badawcze zaangażowane były zespoły poznańskich naukowców z Instytutu Chemii Bioorganicznej PAN oraz z wydziałów Biologii i Historii z Uniwersytetu Adama Mickiewicza.
Kierownik grupy badawczej, prof. Marek Figlerowicz, podsumowując pracę zespołu, stwierdził, że polskie badania udowodniły, że żadna z obowiązujących dotąd, skrajnych hipotez dotyczących pojawienia się i obecności Słowian w naszej części Europy nie jest prawdziwa.
Skąd nasz ród?
Od co najmniej 200 lat ścierają się ze sobą dwa skrajne poglądy, próbujące wyjaśnić skąd właściwie wzięli się Słowianie. Koncepcja autochtonicznego pochodzenia Słowian to pogląd o nieprzerwanej obecności Słowian nad Odrą i Wisłą przynajmniej od 1500 roku przed naszą erą. Teoria ta zakłada, że Słowianie pochodzą od ludu Prasłowian, który stworzył kulturę łużycką. Według tej teorii Prasłowianie osiedlili się na terenach współczesnej Polski już w epoce brązu.
Zwolennicy zaś poglądu allochtonicznego upatrują pierwotnych siedzib Słowian na wschodzie — w dorzeczu Dniepru, Dniestru lub Prutu. Dopiero pojawienie się Hunów sprawiło, że Słowianie około VI wieku n.e. pojawili się w Europie Środkowej, skąd wyparli dotychczas zamieszkujące ją plemiona.
Prof. Marek Figlerowicz przypomniał, że spór pomiędzy zwolennikami dwu teorii rozgorzał na dobre w czasie rozbiorów Polski — dowody archeologiczne miały dawać prawo zaborcom do zajmowania obszarów zamieszkałych rzekomo w czasach przedsłowiańskich przez plemiona Germanów.
Kultura wielbarska — klucz do genomu Słowian
Badacze dokonali analizy genetyki dwóch grup, które kiedyś żyły na terenach dzisiejszej Polski. Pierwszą grupę stanowili przedstawiciele kultury wielbarskiej, istniejącej między I a V wiekiem n.e. Druga grupa to ludność z okresu władzy Piastów. Przeprowadzone analizy dotyczyły około 500 zmarłych pochodzących z 27 miejsc pochówku.
Wybór takiego właśnie materiału badawczego nie jest przypadkowy. Kultura wielbarska rozwijała się w epoce żelaza między I a V wiekiem, na terenach obecnej północnej i wschodniej Polski oraz zachodniej Ukrainy. Nazwa pochodzi od archeologicznego stanowiska w Wielbarku — dziś dzielnicy Malborka — gdzie odnaleziono wytwory tej kultury. Charakterystyczną cechą tego ludu były obrzędy pogrzebowe. Kultura wielbarska ciała swoich zmarłych grzebała w grobach — w przeciwieństwie do innych grup etnicznych, które preferowały kremację. Ciałopalenie, jako najbardziej rozpowszechniony rytuał pogrzebowy, utrzymywał się od około 1500 roku p.n.e. aż do chrztu Polski. Z tego powodu badaczom niezwykle trudno było pozyskać próbki nadające się do analizy genetycznej. W grę wchodziły więc szczątki przedstawicieli kultury wielbarskiej i Piastów zmarłych po 966 roku.
Czy nasi przodkowie wiedzieli, że są Słowianami?
Do tej pory zgromadzone informacje sugerują, że na przestrzeni późnego neolitu, czyli 3700-1800 p.n.e., genetyczny układ populacji Europy Środkowej osiągnął stabilność i w zasadzie nie uległ zmianie do zakończenia epoki brązu, czyli 1800-700 p.n.e. W tym czasie trzy główne składniki genetyczne stanowiły DNA ludzi Europy Środkowej.
Pierwszy składnik pochodził od mezolitycznych łowców-zbieraczy z zachodu, którzy dotarli do Europy mniej więcej 14 tysięcy lat wcześniej. Kolejny składnik był powiązany z neolitycznymi rolnikami z Anatolii, którzy przenieśli się do Europy około 7-8 tys. lat temu. Ostatni składnik wiąże się z pasterzami z obszaru Morza Kaspijskiego i Czarnego, którzy ekspandowali w Europie około 4-5 tys. lat wstecz.
Badania wykazały również, że ludność związana z kulturą wielbarską składała się głównie z mężczyzn migrujących z północy oraz kobiet z lokalnych terenów. Zauważono, że w genomach osób będących kombinacją genów przybyszów z północy i miejscowej ludności obecne są niemal wszystkie składniki genetyczne charakterystyczne dla populacji z czasów panowania Piastów. Prezentowane dane potwierdzają więc tezę o genetycznej ciągłości w pierwszym tysiącleciu naszej ery w regionie środkowo-wschodniej Europy, ale nie świadczą o istnieniu mitycznego ludu Prasłowian.
Zdaniem prof. Marka Figlerowicza ani analizy genetyczne, ani badania archeologiczne nie dostarczą jednak pełnej odpowiedzi na pytanie o tożsamość historycznych społeczności. Mieszkańcy terenów obecnej Polski sprzed ponad 1500 lat zapytani o ich przynależność do Słowian, prawdopodobnie nawet nie zrozumieliby sensu naszego zapytania.
