Te cechy dziecko dziedziczy po rodzicach
Oprac.: Anna Czowalla
Badania pokazują, że aż 70 proc. naszych cech może być uwarunkowanych genetycznie. To oznacza, że twoje skłonności do empatii, przywództwa czy optymizmu możesz przekazać następnemu pokoleniu. Wyjaśniamy, jakie cechy wyglądu oraz osobowości dzieci dziedziczą po swoich rodzicach.
Spis treści:
Co dziedziczymy po matce, a co po ojcu?
Każdy człowiek posiada 23 pary chromosomów, z których połowa pochodzi od matki, a połowa od ojca (łącznie 46 chromosomów). W nich zawarty jest pełny zestaw genów, które decydują o różnorodnych cechach fizycznych, biologicznych, a nawet o skłonnościach do chorób.
Jedną z najważniejszych różnic w dziedziczeniu genów po matce i ojcu jest sposób przekazywania chromosomów płciowych. Kobiety mają dwa chromosomy X (XX), podczas gdy mężczyźni mają jeden chromosom X i jeden Y (XY). W związku z tym matka zawsze przekazuje swoim dzieciom chromosom X, natomiast to ojciec determinuje płeć dziecka, przekazując albo chromosom X (co prowadzi do narodzin dziewczynki), albo chromosom Y (co skutkuje narodzinami chłopca).
Geny związane z chromosomem Y są dziedziczone wyłącznie w linii męskiej, co oznacza, że synowie dziedziczą chromosom Y bezpośrednio od ojca, a ten z kolei od swojego ojca. Chromosom Y przechodzi więc przez pokolenia praktycznie bez zmian. Ciekawym aspektem dziedziczenia genetycznego jest fakt, że mitochondria, czyli "elektrownie" komórkowe, są dziedziczone wyłącznie od matki. Mają swoje własne DNA (tzw. mtDNA), które nie miesza się z DNA ojca. Dzięki temu mtDNA stanowi stabilne źródło informacji o pochodzeniu matczynym.
Po kim dzieci dziedziczą charakter?
Geny, które dziedziczymy od rodziców, mają duży wpływ na nasz temperament i osobowość. Badania genetyczne, szczególnie te dotyczące bliźniąt, wykazały, że dziedziczenie cech osobowościowych, takich jak ekstrawersja, neurotyczność czy sumienność, wynosi od 40 proc. do 60 proc. Oznacza to, że około połowa cech naszej osobowości może mieć swoje korzenie w genach.
Gen DRD4, odpowiadający za produkcję dopaminy, jest powiązany z zachowaniami ryzykownymi i poszukiwaniem nowości. Osoby z określoną wersją tego genu mogą być bardziej skłonne do podejmowania wyzwań i ryzyka, co często ujawnia się już w dzieciństwie. Natomiast osoby z określonymi wariantami genu odpowiedzialnego za transport serotoniny (tzw. gen SLC6A4) mogą być bardziej narażone na zaburzenia nastroju, takie jak depresja, oraz na wyższy poziom neurotyczności. Ten gen wpływa na regulację emocji i odczuwanie stresu.
Geny stanowią pewną "mapę" naszej osobowości, ale środowisko, w którym dorastamy, ma równie duże znaczenie. Wychowanie, relacje z innymi i życiowe doświadczenia wpływają na rozwój cech genetycznych. Ostatnio coraz więcej uwagi poświęca się epigenetyce, która bada, jak styl życia i otoczenie wpływają na aktywność określonych genów. Cechy charakteru, takie jak empatia, skłonność do przywództwa czy optymizm, mają podłoże genetyczne, jednak ich rozwój jest kształtowany przez środowisko.
Jakie geny dziedziczy dziecko po rodzicach?
Większość naszych genów znajduje się na tzw. chromosomach autosomalnych, czyli 22 parach chromosomów niezwiązanych z płcią. Oznacza to, że zarówno matka, jak i ojciec, mają równy udział w przekazywaniu genów odpowiedzialnych za większość naszych cech fizycznych i biologicznych.
- Dominujące i recesywne geny: To, jaką cechę dziecko odziedziczy, zależy od tego, które geny są dominujące, a które recesywne. Geny odpowiedzialne za brązowy kolor oczu są dominujące, więc jeśli dziecko odziedziczy jeden gen determinujący brązowy kolor oczu od jednego rodzica i jeden kolor niebieski od drugiego, to prawdopodobnie będzie miało brązowe oczy. Recesywne geny ujawniają się tylko wtedy, gdy dziecko dziedziczy dwa takie same recesywne geny - jeden od matki i jeden od ojca.
- Kolor włosów: to cecha, która wynika z działania wielu genów. Ciemne włosy są cechą dominującą, więc jeśli jeden rodzic ma ciemne włosy, a drugi jasne, dziecko prawdopodobnie odziedziczy ciemne włosy. Jednak istnieją przypadki, gdzie dziecko może odziedziczyć cechy bardziej "ukryte", czyli recesywne, co wyjaśnia sytuacje, gdy dwoje ciemnowłosych rodziców może mieć dziecko o jasnych włosach, jeśli oboje są nosicielami recesywnego genu.
- Choroby związane z chromosomem X: Niektóre choroby genetyczne są związane z genami znajdującymi się na chromosomie X. Przykładem jest hemofilia, która dotyczy głównie mężczyzn, ponieważ mają oni tylko jeden chromosom X. Jeśli odziedziczą wadliwy gen od matki, choroba się ujawni, ponieważ nie mają drugiego chromosomu X, który mógłby zrekompensować wadliwy gen. Z kolei pewne choroby serca, a także skłonności do nadciśnienia tętniczego, mogą być dziedziczone od ojca, chociaż na te cechy wpływają też czynniki środowiskowe.
- Mutacje genetyczne: Dzieci dziedziczą od rodziców również mutacje genetyczne prowadzące do chorób dziedzicznych. Mowa tutaj o mukowiscydozie czy anemii sierpowatej oraz o wielogenowych predyspozycjach do chorób przewlekłych (np. rak piersi lub jajnika związane z mutacjami w genach BRCA1 i BRCA2). Ponadto wiele predyspozycji zdrowotnych wynika z polimorfizmów genetycznych, czyli drobnych różnic w sekwencji DNA. Mogą one wpływać na podatność na choroby, jak w przypadku polimorfizmu genu APOE, powiązanego z ryzykiem choroby Alzheimera.
- Unikalne cechy: Heterochromia, która polega na różnym kolorze tęczówek u tej samej osoby może być dziedziczona w wyniku genetycznych wariantów wpływających na produkcję melaniny. Inną interesującą cechą jest podwójna linia papilarna; chociaż odciski palców są unikalne, ta cecha może występować w rodzinach, a pewne schorzenia genetyczne mogą wpływać na kształt i układ linii papilarnych. Ponadto, dominacja jednej ręki (praworęczność lub leworęczność) może być genetycznie uwarunkowana, podobnie jak dominacja jednego ucha w przetwarzaniu dźwięków.
Po kim dziecko dziedziczy inteligencję?
Inteligencja nie jest wynikiem działania jednego genu, ale nawet tysięcy genów, z których każdy ma wpływ na poziom inteligencji jednostki. Inteligencja jest w znacznym stopniu związana z chromosomem X, a ponieważ kobiety posiadają dwa chromosomy X, a mężczyźni tylko jeden, istnieje większe prawdopodobieństwo, że geny związane z inteligencją są dziedziczone od matki.
Geny związane z inteligencją znajdują się na chromosomie X. Kobiety, które mają dwa chromosomy X, przekazują jeden swojemu dziecku, zarówno synowi, jak i córce. Mężczyźni przekazują chromosom X tylko córkom, dlatego synowie dziedziczą chromosom X wyłącznie od matki. To oznacza, że inteligencja synów zależy głównie od genów matki, podczas gdy córki dziedziczą geny inteligencji od obojga rodziców, co tworzy bardziej zrównoważony wpływ.
Naukowcy z Uniwersytetu w Glasgow przeanalizowali ponad 12 tys. młodych ludzi w wieku 14-22 lat i odkryli, że iloraz inteligencji dzieci bardziej odpowiada IQ matek niż ojców. Badania kontrolowały różne czynniki środowiskowe, co sugeruje, że geny matki mają istotny wpływ na zdolności intelektualne dziecka. Ponadto, stymulujące środowisko może aktywować geny związane z inteligencją. Natomiast brak odpowiednich bodźców może ograniczać rozwój potencjału, nawet jeśli dziecko dziedziczy geny sprzyjające wysokiej inteligencji. Warto też zauważyć efekt Flynn’a, który pokazuje, że średni iloraz inteligencji wzrasta z pokolenia na pokolenie.
Przeczytaj również:
