Siedzuń sosnowy: Grzyb o nietypowym wyglądzie i prozdrowotnych właściwościach

Siedzuń sosnowy, czyli sparassis crispa to grzyb o nietypowym wyglądzie należący do rodziny siedziuniowatych. W poszczególnych regionach Polski można go spotkać pod różnymi nazwami: płaskosz sorokop, płaskorz, szmaciak gałęzisty, strzępiak kędzierzawy, siedzuń borowy czy kozia broda. Grzyb ze względu na swój wygląd bywa też czasem nazywany leśnym kalafiorem, leśną kapustą, a niektórym jego budowa przypomina makaron lasagne.

Grzybnia, trzonek, kapelusz — tak wygląda niemal każdy jadalny grzyb. Kozia broda wyłamuje się jednak z tego schematu. Siedzunia borowego utrzymuje gruba, głęboko wrastająca w ziemię, podstawa trzonu o czarnym odcieniu. Wyrastają z niej nieregularnie pozrastane gałązki w kształcie płatków o mocno pofałdowanych i ząbkowanych brzegach. Młode szmaciaki gałęziste mają białą barwę, która z czasem nabiera żółtego odcienia. Grzyb może mieć więc kolor kremowy, ochrowy, a nawet żółtobrązowy. Kozie brody najczęściej osiągają wysokość od pięciu do dwudziestu centymetrów i szerokość od sześciu do trzydziestu jednostek. Zdarzają się też ogromne siedzunie sosnowe, które ważą od sześciu do dwudziestu kilogramów!

Grzyby mają opinię ciężkostrawnych i pozbawionych wartości odżywczych, tymczasem w niektórych z nich kryje się wiele dobrych dla zdrowia substancji — przykładem jest właśnie siedzuń sosnowy. Właściwości tego grzyba sprawiły, że został on wciągnięty na listę superfoods jako jeden z najzdrowszych grzybów.

Siedzuń sosnowy zawiera sparassol, związek dzięki któremu grzyb kozia broda bardzo długo utrzymuje świeżość. Szmaciak gałęzisty może spędzić w lodówce nawet kilka tygodni i nadal będzie zdatny do spożycia. Sparassol ma właściwości antybiotyczne i przeciwgrzybiczne. Jak wykazały badania, związek zabija między innymi bakterie gram ujemne, czyli na przykład gronkowca złocistego.

Siedzuń sosnowy zawiera też związki fenolowe i flawonoidy, czyli naturalne przeciwutleniacze. Badania na myszach potwierdziły zależność pomiędzy podawaniem doustnie sparassis crispa a zmniejszonym ryzykiem wystąpienia procesów kancerogennych, które mogą prowadzić do powstawania nowotworów. Naukowcy wskazują na możliwość korzystania z siedzunia sosnowego, jako składnika leków przeciwnowotworowych, szczególnie w leczeniu raka jelita grubego i nowotworów tkanki łącznej.

Badania nad wpływem siedzunia na zdrowie od lat prowadzą Japończycy. Zespół Takashi’ego Kimury dowiódł między innymi, że związki zawarte w sparassis crispa mogą przyspieszyć gojenie się ran, regenerację naskórka i produkcję kolagenu. Innymi słowy, zjadanie siedzunia może sprawić, że skóra dłużej będzie wyglądała młodo.

Substancje obecne w strzępiaku kędzierzawym hamują enzym wywołujący porażenie w przebiegu boreliozy czy miastenii. Polisacharydy mają natomiast działanie neuroprotekcyjne, toteż zmniejszają ryzyko wystąpienia chorób: parkinsona, alzheimera i neuroboreliozy.

Włączenie siedzunia do diety może obniżyć ciśnienie, poziom złego cholesterolu i cukru. Zawarte w nim związki zwiększają przepływ krwi, toteż pozytywnie wpływają na dotlenienie organizmu. Na co pomoże siedzuń sosnowy? Właściwości grzyba sprawiają, że zmniejsza ryzyko wystąpienia zawałów, udarów, miażdżycy oraz cukrzycy.

W 1983 roku grzyb kozia broda trafił na "Czerwoną listę roślin i grzybów Polski" ze statusem R, tym samym został uznany za gatunek rzadki, występujący na małych obszarach, w dużym rozproszeniu i zagrożony wyginięciem. Siedzuń sosnowy pod ochroną znajdował się do 2014 roku, kiedy został skreślony z "Czerwonej listy".

Początkowo ograniczony zasięg występowania był jednym z powodów, dla których szmaciak gałęzisty znalazł się na liście gatunków zagrożonych. Dziś, podobnie jak w czasach naszych dziadków, kozia broda jest znów popularnym grzybem. Dzięki temu każdy może się przekonać jak smakuje siedzuń sosnowy. Gdzie szukać tych grzybów, skoro nie są już pod ochroną?

Siedzunie sosnowe to saprofity lub pasożyty iglaków, w szczególności sosen. Można je spotkać zarówno na żywych, jak i martwych drzewach. Najczęściej wyrastają w korzeniach u podstawy pnia sosen i rzadziej świerków. W Japonii, Chinach i na Tajwanie pasożytują także na daglezji — gatunku drzew iglastych z rodziny sosnowatych.

W ciągu roku z grzybni wyrasta jeden owocnik. Kozia broda pojawi się w tym samym miejscu prawdopodobnie także w kolejnych latach. Jednak warto wiedzieć, że nie co roku wyrasta nowy siedzuń sosnowy. Gdzie szukać tych grzybów? Można je spotkać przede wszystkim w borach, ale zdarzają się także w lasach mieszanych iglasto-liściastych.

Na płaskosze można wybrać się już w lipcu, bo to wówczas pojawiają się pierwsze owocniki. Jednak leśnego kalafiora zbierać można do późnej jesieni. Sezon na siedzunie kończy się w październiku, a w cieplejszych rejonach Polski może trwać nawet do listopada.

Choć nie jest już siedzuń sosnowy pod ochroną i można go zbierać, to jednak tylko grzybiarze wiedzą, jak smakuje. Próżno szukać strzępiaka kędzierzawego w sklepach i na straganach. Pomimo aktualizacji "Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie grzybów dopuszczonych do obrotu..." z 12 czerwca 2018 roku, sparassis crispa nie znalazł się na tej liście, a to oznacza, że nie może być sprzedawany w sklepach. Pozostaje więc jedynie wybrać się do lasu, jeśli chcemy wiedzieć jak smakuje siedzuń sosnowy. Przepisy z tym grzybem są bowiem zniewalające.

Do spożycia najlepiej nadają się grzyby młode o białych lub lekko kremowych kapeluszach. Są mięsiste i jędrne, mają lekko orzechowy aromat. Natomiast starsze kozie brody stają się łykowate i niesmaczne. Zbierając i transportując siedzunie należy zachować ostrożność, grzyby są bowiem bardzo kruche i łatwo się łamią.

Ze strzępiaka kędzierzawego można przyrządzić smaczne potrawy. Świetnie nadaje się na zupę, jako dodatek do bigosu, jajecznicy lub makaronu. Koneserów zachwyca panierowany siedzuń sosnowy oraz sos przygotowany na jego bazie. Warto spróbować także flaczków z koziej brody oraz spróbować szmaciaka z cukinią i pomidorami.