"Polska Toskania" - raj dla miłośników przyrody, ciszy i pięknych widoków

Tekst jest częścią cyklu "Polska na własne oczy" - wakacyjnej akcji Interii, w ramach której w każdym tygodniu wakacji zabieramy Was do innego województwa. Odkrywamy to, co mniej znane, przywołujemy zapomniane historie, opisujemy ludzi i miejsca, dzięki którym dany region jest wyjątkowy. Teraz zwiedzamy najciekawsze miejsce w województwie świętokrzyskim. Ruszaj z nami w drogę!

Ponidzie to regionalne określenie obszarów położonych w Dolinie Nidy. Rozciąga się od Chęcin aż po Nowy Korczyn. W 1986 r. utworzono tu trzy parki krajobrazowe: Nadnidziański, Szaniecki i Kozubowski. Chronią one cenne zbiorowiska unikatowej roślinności, faunę i zjawiskowe krajobrazy. Znajdują się tu również liczne formy krasowe i rzadkie gipsowe formacje geologiczne. Największe i najciekawsze miejscowości Ponidzia to Wiślica, Busko-Zdrój, Pińczów, Kazimierza Wielka, Jędrzejów i Staszów.

Ponidzie to region kojarzący się z sielskimi krajobrazami południowych krajów - wiosną intensywna zieleń aż kłuje w oczy, a zapachy kwitnących roślin potrafią zawrócić w głowie. W pełni lata pagórki przybierają złoto-pomarańczowe barwy. Nawet klimat jest tu nieco cieplejszy niż w innych rejonach Polski - stąd spore obszary roślinności ciepłolubnej, a także owadów, które spotyka się na południu Europy. Nic dziwnego, że Ponidzie zachęca też do zwiedzania w południowym stylu - najlepiej niespiesznie delektować się słońcem i krajobrazami, by później wypić aromatyczną kawę w jednym z urokliwych miasteczek - Wiślicy, Pińczowie czy Busku-Zdrój.

Zwiedzanie tego niesamowitego obszaru ułatwia Świętokrzyska Kolejka Wąskotorowa "Ciuchcia Ponidzie", która w niedziele kursuje między Jędrzejowem a Motkowicami. Z kolei leniwie płynąca Nida zachęca do spokojnych spływów kajakowych. Region docenią też osoby, które lubią bardziej aktywnie spędzać czas - przez parki krajobrazowe prowadzą liczne ścieżki piesze i rowerowe.

Dobrym pomysłem na początek przygody na Ponidziu jest wizyta w otwartym niedawno Ośrodku Edukacji Przyrodniczej w Umianowicach. Nowoczesny kompleks powstał w 2022 r. i zachęca mnóstwem atrakcji, które w pigułce pokazują oblicze regionu. Wstęp jest bezpłatny.

Już samo położenie ośrodka jest ciekawe - w pobliżu śródlądowej delty Nidy, tuż obok zabytkowej stacji kolejki wąskotorowej. Wewnątrz przestronnego budynku mieści się imponujące Nidarium - czyli ogromne akwarium, które obrazuje życie w Nidzie. Można tu zobaczyć m.in. leszcze, karasie, płocie, brzany czy klenie. Z ośrodka warto zabrać ulotki i mapy z opisem krótkich ścieżek przyrodniczych w pobliżu.

Na zewnątrz czeka mnóstwo innych atrakcji - plac zabaw nawiązujący do życia owadów i małych ssaków, dawna wieża ciśnień kolei wąskotorowej, która obecnie pełni rolę wieży widokowej, a także woliery dla dzikich ptaków. Trafiają tu ranne drapieżniki, które po leczeniu i rehabilitacji wracają na wolność. Mieszkają w nich m.in. myszołowy, sokół, pustułka czy sowa płomykówka.

Jednym z celów ośrodka w Umianowicach jest odtworzenie dawnych ekosystemów i zachowanie najcenniejszych siedlisk przyrodniczych Ponidzia. Pracujący tu eksperci z sukcesem przywracają środowisku gatunki zagrożone do niedawna wyginięciem i odtwarzają warunki środowiskowe sprzed kilkudziesięciu lat. Przykładem jest jedyny występujący naturalnie w Polsce żółw błotny, którego przedstawicieli można obserwować w akwarium oraz w pobliskim oczku wodnym. Obecnie trwają przygotowania do wypuszczenia na wolność 20 najsilniejszych osobników i monitorowanie ich zachowań w naturalnym środowisku.

Na terenie ośrodka znajdują się też zagrody hodowlane z innymi zwierzętami charakterystycznymi niegdyś dla Ponidzia. Spotkamy tu gęsi kieleckie, kozy sandomierskie, kozy domowe, owcę wrzosówkę i owcę czarnogłówkę. Koza sandomierska to jeden z trzech polskich gatunków kóz, a gęś kielecka w międzywojniu była najczęściej hodowlanym gatunkiem w naszym kraju. Dziś są zagrożone wyginięciem, dlatego działalność ośrodka w Umianowicach jest tak cenna. Istnieje szansa, by przywrócić zapomniane gatunki na szeroką skalę.

Jedna ze ścieżek przyrodniczych prowadzi też do zagrody z bydłem rasy polskiej czerwonej, które po wojnie stopniowo było wypierane przez inne gatunki. Po przekroczeniu kładki nad Smugą Umianowicką, czyli dawne koryto Nidy, trafia się wprost na pastwisko z konikami polskimi. Ten potomek dzikich tarpanów przetrwał do 1780 r. jedynie w Puszczy Białowieskiej. Jego ratowaniem zainteresowali się Zamoyscy, więc konika odłowiono i sprowadzono do zwierzyńca koło Biłgoraja (stąd też alternatywna nazwa konik biłgorajski). Dziś hodowle zachowawcze tego niewysokiego, ale silnego i przyjaznego konia prowadzone są w zaledwie kilku miejscach w Polsce. 

Tuż przy ośrodku w Umianowicach znajduje się zabytkowy dworzec dawnej kolejki wąskotorowej. Obecnie mieści się w nim niewielki bar z lodami i przekąskami. Bilety na podróż można jednak kupić na peronie - w weekendy i w święta na wyjątkowe wycieczki zaprasza Fundacja Świętokrzyskie Drezyny Rowerowe. Przejażdżka jest nie lada atrakcją i trwa około godziny. W jednym wagoniku może jechać 5 osób. Trasa obfituje w sielskie widoki na okoliczne łąki i pagórki. Drezyny zostały też unowocześnione - znajdujące się w nich rowery są wspomagane elektrycznie, więc wycieczką można się rozkoszować bez większego wysiłku.

Ośrodek Edukacji Przyrodniczej w Umianowicach oferuje też trzy krótkie i przyjemne ścieżki edukacyjne, które pokazują piękno regionu. Jedna z nich prowadzi do wspomnianych wcześniej zagród zwierząt hodowlanych. Dwie pozostałe pozwalają na obcowanie z naturą i obserwację ptaków, które naturalnie występują na rozlewiskach rzek.

Żółty szlak ma ok. 1300 metrów i ciągnie się wzdłuż torów kolejki wąskotrowej, a później urokliwą aleją wierzbową. Krótka i wygodna żwirkowa ścieżka prowadzi do drewnianej wieży widokowej, z której wiosną można podziwiać unikatową - jedyną w Polsce deltę śródlądową na Nidzie. Rozlewisko zostało tutaj odtworzone, podobnie jak lasy łęgowe czy siedliska łąkowe. Dzięki temu na Ponidzie wracają ptaki, które czujnym okiem można dostrzec z wieży: czajki, kszyki, rycyki, gęsi gęgawe, łabędzie nieme, cyraneczki, bieliki czy krzyżówki.

Równie atrakcyjny jest szlak zielony prowadzący do czatowni nad rozlewiskiem. Żwirkowa meandruje wśród wysokich trzcin i pozwala delektować się magią okolicy. Po krótkim spacerze dociera się do drewnianego domku, a po otwarciu drzwi przez wycięte w ścianie okno można podziwiać zjawiskowy widok - na rozlewisku pływają kaczki i łabędzie. Czatownia powstała z myślą o ornitologach i innych miłośnikach przyrody. Gwarantuje idealne warunki do obserwacji zwierząt w ich naturalnym środowisku.

***

O akcji "Polska na własne oczy"

Wakacje, znowu są wakacje! Polacy tłumnie ruszają na długo wyczekiwany odpoczynek, a my chcemy im w tym towarzyszyć, służyć dobrą radą, co można zobaczyć w naszym pięknym kraju. Może wspaniałe atrakcje czekają dosłownie tuż za rogiem? Cudze chwalicie, swego nie znacie - pisał poeta. I my chcemy pokazać, że faktycznie tak jest. W tym roku będziemy w warmińskich lasach, nad Łyną, w Białowieży, Ciechocinku, na Roztoczu i w wielu innych miejscach. Ruszaj z nami!