Jod: Dlaczego jest tak ważny dla organizmu?
Jod to jeden z pierwiastków śladowych, który jest niezbędny do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Mimo niewielkiej zalecanej dziennej dawki, jego znaczenie jest ogromne. Jod odpowiada głównie za prawidłowe funkcjonowanie tarczycy i regulację wydzielanych przez nią hormonów. Jego niedobór może prowadzić do niedoczynności tarczycy i innych problemów z nią związanych. Może także przyczyniać się do pogorszenia samopoczucia, funkcji poznawczych oraz pracy układu krwionośnego i mięśniowego. Niebezpieczny może być także nadmiar jodu w organizmie. Czym jest jod i w jaki sposób możemy dostarczyć go do diety? Jakie są skutki niedoboru i nadmiaru jodu w organizmie? Sprawdźmy.
Jod to pierwiastek chemiczny wchodzący w skład powietrza, gleby i organizmów żywych. Jest mało rozpowszechniony w przyrodzie, występuje głównie w wodzie morskiej i solankach. Znajduje się również we wszystkich produktach pochodzenia oceanicznego i morskiego, m.in. w rybach, skorupiakach i glonach. Jod to jeden z mikroelementów niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Jest pierwiastkiem śladowym, jego ilość w zdrowym ciele wynosi od 20 do 50 mg, z czego 2/3 jego zapasów znajduje się w tarczycy. Mimo tej niewielkiej ilości jod odgrywa bardzo ważną rolę w organizmie.
Rola jodu w organizmie
Jod wykorzystywane jest przez tarczycę do produkowania hormonów: tyroksyny (T4) i jej aktywnej formy trójjodotyroniny (T3). Prawidłowy poziom tych hormonów we krwi zapewnia odpowiedni rozwój układu nerwowego, przysadki mózgowej, serca, nerek i mięśni. Biorą one również udział w procesach wzrostu i dojrzewania komórek w organizmie, zapewniają prawidłowy rozwój umysłowy u dzieci. Uczestniczą także w procesach spalania, wytwarzania energii i oddychania komórkowego. Hormony tarczycy stymulują przemianę materii i utrzymują prawidłową temperaturę ciała.
Dzienne zapotrzebowanie na jod dla dorosłego człowieka wynosi zaledwie od 150 do 300 mikrogramów. Wydawać by się więc mogło, że uzupełnienie tego pierwiastka jest dość łatwe i trudno o jego niedobór. Niestety jod występuje głównie na terenach nadmorskich, w Polsce zawsze więc odnotowywano łagodne i umiarkowane niedostatki tego pierwiastka. Mogą być one przyczyną poważnych problemów ze zdrowiem.
W związku z tym, że jod reguluje poziom hormonów tarczycy, jego niedobór wpływa na cały organizm. Dochodzi wtedy do spowolnienia przemian metabolicznych, co skutkuje przybieraniem na wadze, osłabieniem i brakiem energii witalnej. Wolniejsze tempo przemiany materii sprawia, że odczuwa się zmęczenie i senność; może też dojść do spadku tempa bicia serca, zawrotów głowy i omdleń. O niskim stężeniu jodu mogą świadczyć także ciągłe uczucie zimna, zaparcia i zaburzenia trawienne. Niedobór jodu przyczynia się także do problemów z układem nerwowym. Pojawiają się trudności z koncentracją, zapamiętywaniem i uczeniem się, pogarsza się również samopoczucie. Niski poziom hormonów tarczycy może też powodować zaburzenia miesiączki, impotencję, kołatanie serca oraz drżenie rąk i nóg. Ponadto wpływa na stan skóry, która staje się sucha, łuszcząca, pojawia się trądzik. Wypadają też włosy, a paznokcie stają się łamliwe i kruche.
Skutki długotrwałego niedoboru jodu
Długo utrzymujący się niedobór jodu może prowadzić do poważniejszych problemów z tarczycą. W celu wyłapywania tego pierwiastka z organizmu tarczyca się powiększa, co skutkuje pojawieniem się wola endemicznego. Może ono uciskać tchawicę lub przełyk i utrudniać oddychanie. Niedostatek jodu jest też przyczyną niedoczynności tarczycy. Choroba ta nasila powyżej opisane objawy i jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet w ciąży. Może bowiem prowadzić do przedwczesnego porodu lub poronienia, a nawet do uszkodzeń mózgu płodu. Niedoczynność może też powodować bezpłodność. Natomiast u dzieci wpływa to na opóźnienie rozwoju umysłowego i fizycznego, zahamowanie wzrostu czy matołectwo.
Szkodliwy dla zdrowia może być zarówno niedobór jodu, jak i jego nadmiar. W większości przypadków zbyt duża dawka tego pierwiastka jest dobrze tolerowana przez zdrową osobę, ale czasami może dojść do zatrucia jodem. Występuje ono rzadko i głównie wtedy, gdy przekroczy się dwudziestokrotnie zapotrzebowanie na jod. Objawia się metalicznym posmakiem w ustach, nudnościami, wymiotami, biegunką, zaburzeniami pracy serca i zmianami trądzikowymi na skórze. Zdarza się również, że u osób cierpiących na autoimmunologiczne choroby tarczycy (np. Hashimoto) nadmiar lub nawet optymalna dawka jodu może zaostrzyć niektóre reakcje i prowadzić do nadczynności tarczycy. Pojawiają się wtedy niepożądane reakcje, np. gwałtowna utrata masy ciała, suchość skóry, arytmia serca, nadpobudliwość i problemy ze wzrokiem.
Jak dbać o odpowiedni poziom jodu?
Dziennie zapotrzebowanie jodu różni się w zależności od danej grupy wiekowej. U dzieci wynosi ono ok. 100 mikrogramów, a u dorosłych 150. U kobiet w ciąży dzienna dawka powinna wynosić 220 mikrogramów, a w trakcie laktacji 290. Głównym źródłem jodu jest pożywienie, ale wchłaniany jest również podczas wdychania powietrza na terenach morskich. Najwięcej jodu znajdziemy w rybach (głównie w dorszu i halibucie), skorupiakach, algach i wodorostach. W mniejszej ilości pierwiastek ten znajduje się w produktach mlecznych: kefirze, maślance, serze żółtym czy mleku. Zawierają go również jajka oraz niektóre owoce i warzywa, które rosną w glebie bogatej w jod. W związku z tym, że niedobór jodu prowadzi do poważnych problemów, w Polsce wprowadzono obowiązek jodowania soli. Jod można także suplementować pod postacią tabletek, kropel lub płynu Lugola.
