Co mówi o tobie twoje nazwisko? Sprawdzisz w prosty i szybki sposób

Najpierw był Franciszek, potem syn Stanisława, a dopiero na końcu Kowalski czy Kwiatkowski. Nazwisk w Polsce zaczęto używać stosunkowo późno - termin ten był stosowany od przełomu XIX/XX wieku. Wcześniej były to "przezwiska", "imioniska" czy "przydomki". Nazwisk, jako pierwsi, zaczęli używać przedstawiciele szlachty już w XV - XVI wieku. Wśród mieszczan i chłopów pojawiły się dopiero w XVII - XVIII wieku.

Obecnie, w rejestrze PESEL znajduje się prawie 400 tys. różnych nazwisk. 30 stycznia 2023 roku na stronie dane.gov.pl pojawiły się dane, z których wynika, że w Polsce jest obecnie ponad 363 tys. nazwisk męskich i ponad 389 tys. nazwisk, które noszą kobiety.

Wg danych MSWiA od lat najpopularniejszym nazwiskiem w Polsce jest Nowak - nosi go ponad 203 tys. Polek i Polaków. Na kolejnych miejscach znajdują się Kowalski/Kowalska (ponad 135 tys. osób), Wiśniewska/Wiśniewski (ponad 108 tys. osób), Wójcik (prawie 98 tys. osób). Pierwszą piątkę zamyka nazwisko Kowalczyk - nosi je ponad 96 tys. osób.

W ostatnich latach wielu Polaków coraz częściej zastanawia się, jakie są ich korzenie. Dotyczy to również pochodzenia nazwiska. Niektórzy doszukują się w swoim nazwisku podobieństw do nazwisk szlacheckich i uważają, że mogą być potomkami znanych szlachciców.

Zdecydowana większość obywateli i obywatelek ma chłopskich przodków - w końcu ta warstwa w XVI wieku stanowiła ponad 70 proc. społeczeństwa. Szlachta stanowiła wówczas jakieś 5,5 proc. populacji kraju.

Zobacz też: Najpopularniejsze nazwiska w Polsce. Jedno nosi ponad 200 tys. Polaków

W polskim społeczeństwie panuje przekonanie, że szlacheckie nazwiska kończą się na -ski,-cki lub -icz. Okazuje się, że współczesne nazwisko z taką końcówką wcale nie musi należeć do osoby o szlacheckim pochodzeniu.

Badacze nazw osobowych stwierdzili, że w drugiej połowie XIII w. nastąpił początek procesu tworzenia się nazwisk. Wtedy też pojawił się przyrostek - ski. Najwcześniejsze przykłady takich nazwisk pochodzą w Polsce z XIII w., np. Lipski (1239).

- Dziś szlacheckie pochodzenie łączymy często z konkretnymi nazwiskami, zwłaszcza tymi zakończonymi ma "ski", "cki". Tymczasem ich posiadanie może wiązać się z represjami, wymierzonymi kiedyś przez zaborcę - nadawaniem nazwiska właściciela dóbr wszystkim pracującym u niego  chłopom. W uproszczeniu, odbywało się mniej więcej tak: Urzędnik pytał chłopa: "U kogo robisz na polu"? "U Potockiego". "To będziesz Potocki". Minęło ponad sto lat i dziś potomek owego chłopa być może pielęgnuje w głowie myśl, że jest spadkobiercą znamienitego rodu - mówiła w rozmowie z Interią Kinga Urbańska ze Stowarzyszenia Twoje Korzenie w Polsce.

Polscy szlachcice nadawali sobie przydomki, przezwiska czy imioniska po to, aby odróżniały ich od innych przedstawicieli szlachty noszących to samo imię. Zaczęto je stosować również w XVII i XVIII wieku. Były tworzone podobnie - mogły pochodzić od imienia, nazwy miejscowości czy nazw zawodów, cech charakteru czy przedmiotów.

A oto wybrane nazwiska najbardziej znanych szlacheckich rodów w Polsce: Czartoryscy, Jasielscy, Lisowie, Kujawscy, Mazowieccy, Piastowie, Rawicze, Sypniewscy, Brzescy, Kaliscy czy Pyrzyccy.

Zobacz też: Mam taką dziwną rodzinną historię...

Jak widać, polskie nazwiska nie interesują tylko naukowców. Sporo osób jest zainteresowanych odkrywaniem tajemnic przeszłości swojej rodziny, a pochodzenie nazwiska to często pierwszy krok do stworzenia własnego drzewa genealogicznego.

W krajach Europy od lat tworzone są elektroniczne bazy nazwisk i słowniki nazwisk, które mają pomóc w poszukiwaniach. Podobnie jest w Polsce - pochodzenie swojego nazwiska można sprawdzić w prosty i szybki sposób. Jest to możliwe m.in. dzięki wyszukiwarce, którą stworzył Instytut Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk.

"To bezpłatny i ogólnodostępny elektroniczny zbiór niemal 30 tys. haseł. Nazwiska są omówione w ujęciu współczesnym i historycznym. W słowniku można znaleźć informacje o pochodzeniu nazwiska oraz jego odmianie. Znajdziemy tam też częstotliwości występowania w poszczególnych województwach i na świecie. Specjalna aplikacja pozwala wyszukiwać nazwiska alfabetycznie i sortować wyniki" - czytamy na stronie PAN.

Do specjalnej wyszukiwarki - nazwiska.ijp.pan.pl - należy wpisać interesujące nas nazwisko. Przykładowo - niech będzie to nazwisko Achtelik. Po kliknięciu w lupę wyświetlą się szczegółowe informacje, w tym m.in. liczba użytkowników, ranga w Polsce, geografia nazwiska, zapisy historyczne, pochodzenie, prawdopodobne etymologie, struktura słowotwórcza czy nawet rozmieszczenie nazwiska w innych krajach.

Słownik powstawał od 2014 roku w oparciu o aktualne dane typu PESEL. Jak podaje PAN, zbiór nie jest jeszcze kompletny i ma charakter otwarty. Baza będzie stale uzupełniania i rozwijana.

Jeśli szukamy szczegółowych informacji na temat swojego pochodzenia, możemy zasięgnąć pomocy specjalisty, historyka czy genealoga. Warto również skorzystać z archiwów państwowych, miejskich, gminnych czy powiatowych albo sprawdzić dokumenty wypełniane podczas spisów ludności.

Pomocne będzie też sprawdzenie ksiąg parafialnych. Rejestry chrztów, małżeństw i zgonów pochodzą z XVI wieku, a prowadzenie ksiąg metrykalnych w Polsce stało się obowiązkowe po Soborze Trydenckim, który miał miejsce w latach 1545 - 1563. Z kolei od 1607 roku proboszczowie parafii musieli prowadzić księgi ze spisem bierzmowani i wykazem swoich parafian.

"Wiele cennych danych genealogicznych znajduje się w parafiach i zakonach. Typowe dokumenty, jakie można tam znaleźć to m. in.: zapowiedzi, spis parafian, ogłoszenia parafialne, lista bierzmowanych, czy informacje o organizacjach dobroczynnych. Księgi zakonne również mogą być bardzo pomocne w poszukiwaniach genealogicznych - zawierają dane na temat mnichów, jak również lokalnej szlachty" - podaje Stowarzyszenie Twoje Korzenie w Polsce.

Wiele zmieniło się po zaborach - metody przechowywania metryk i ich gromadzenia zależały od przepisów obowiązujących w krajach zaborczych. Z kolei po II wojnie światowej został wprowadzony świecki rejestr ślubów, ustanowione zostały urzędy stanu cywilnego. Mają one obowiązek przechowywać akta urodzenia przez 100 lat, małżeństwa i zgonów - przez 80 lat. Po tym czasie dokumenty są przekazywane do archiwów państwowych.

Zobacz też: Najstarsze drzewo genealogiczne świata. Tajemnicę skrywał grobowiec!

***

Źródła: mswia.gov.pl/ yourrootsinpoland.com