Doświadczeni grzybiarze mają swój sekret. Wszystko zaczyna się od stuknięcia w kapelusz

Dla niewtajemniczonych może to wyglądać dość osobliwie, ale stukanie w kapelusz grzyba to praktyka od lat obecna w kulturze grzybiarskiej. Jedna z popularnych teorii głosi, że gest ten służy rozpraszaniu zarodników. Grzyby rozmnażają się właśnie za ich pomocą - to mikroskopijne cząstki uwalniane z kapelusza. Subtelne uderzenie może przyspieszyć ten proces, sprzyjając rozwojowi grzybni i zwiększając szanse na obfite plony w przyszłości.

Drugim, równie popularnym powodem stukania w kapelusz grzyba jest chęć sprawdzenia jego kondycji. Doświadczeni zbieracze porównują dźwięk do tego, jaki wydaje dojrzały arbuz: głuchy, sprężysty ton świadczy o zdrowym egzemplarzu, natomiast cichy lub niewyraźny sygnał może wskazywać na starzenie się, zwiędnięcie lub obecność pasożytów. Taki egzemplarz najlepiej pozostawić tam, gdzie wyrósł.

Trzecim, mniej oczywistym powodem jest wstępne oczyszczanie grzybów. Na ich powierzchni często gromadzą się igły, drobinki piasku czy mikroskopijne owady. Krótkie uderzenie pozwala pozbyć się części tych zanieczyszczeń jeszcze przed wrzuceniem okazu do koszyka i ułatwi późniejsze przygotowanie grzybów w domu.

Dla wielu zapalonych grzybiarzy stukanie w kapelusz grzyba to nieodłączna część rytuału grzybobrania. Ta praktyka jest powszechna wśród doświadczonych zbieraczy. "Zawsze stukam w kapelusz, zanim zerwę grzyba. Jeśli brzmi głucho, to znak, że jest zdrowy i wart zabrania do domu" - mówi jeden z grzybiarzy cytowanych na haps.pl. Inni dodają, że stukanie to także sposób na "uszanowanie lasu", ponieważ pomaga rozproszyć zarodniki i zwiększyć szanse na przyszłe zbiory. Niektórzy grzybiarze łączą ten zwyczaj z przesądami i twierdzą, że stukanie w kapelusz ma zapewnić szczęście i urodzaj podczas kolejnych wypraw do lasu.

Nauka podchodzi do tego zwyczaju z większą ostrożnością. Choć nie ma konkretnych badań poświęconych stukaniu w kapelusz grzyba, istnieją dowody na to, że dźwięk może być używany do oceny jakości owoców. Badanie opublikowane w Journal of Food Quality wykazało, że ultradźwięki mogą być stosowane do oceny dojrzałości i jakości owoców, takich jak arbuzy, poprzez analizę ich właściwości akustycznych. Czy podobna zasada może dotyczyć grzybów? Możliwe, że zdrowy, zwarty grzyb wydaje inny dźwięk niż ten, który jest miękki lub robaczywy.

Jeśli chodzi o rozproszenie zarodników, nauka potwierdza, że mechaniczne pobudzenie, czyli właśnie stukanie w kapelusz grzyba, może przyspieszyć uwalnianie zarodników, tym samym wspierając rozwój grzybni. Jednak w przypadku oczyszczania, ten zabieg wydaje się mieć ograniczoną skuteczność. Możemy usunąć w ten sposób drobne owady czy zanieczyszczenia, ale dokładne czyszczenie w domu, w tym mycie i usuwanie uszkodzonych części, jest znacznie bardziej efektywne.

Kultura zbioru jest żywa i pełna mikro-rytuałów. Część z nich ma sens praktyczny, część - głównie symboliczny. Oto kilka przykładów z lasu:

• nie zabieraj wszystkich grzybów z jednej miejscówki: Niepisana zasada mówi, by nigdy nie ogołacać miejscówki do zera. Zostawienie kilku mniejszych grzybów to nie tylko szansa na ich dalszy wzrost, ale i gest wobec innych grzybiarzy oraz lasu. W folklorze mówi się, że "chciwość karze pustym koszykiem" - to przestroga przed nadmiernym eksploatowaniem natury;
• rozmowa z lasem: niektórzy grzybiarze wierzą, że trzeba "porozmawiać" z lasem - nie dosłownie, ale przez wewnętrzną intencję, szacunek i otwartość. To przesąd, który zachęca do zwolnienia tempa, wsłuchania się w odgłosy przyrody i skupienia na detalach. W takich momentach grzyby "same się znajdują";
• dyskretne "znakowanie" miejscówek: wśród grzybiarzy popularne jest subtelne oznaczanie miejsc, w których znaleziono grzyby. Szyszka przesunięta o pół metra, patyk wbity w mech, kamień ułożony w nietypowy sposób - to znaki, które pomagają wrócić w to samo miejsce po kolejnych deszczach. Co ważne, znaki są dyskretne, by nie zdradzić miejscówki innym zbieraczom;
• wpływ faz księżyca: wiele przesądów grzybiarskich wiąże się z księżycem. Niektórzy zbieracze wierzą, że grzyby najlepiej rosną podczas przybywającego księżyca, zwłaszcza po deszczu, gdy wilgoć i energia lunarnego cyklu sprzyjają wydawaniu owocników;
• zostawianie pierwszych trzech grzybów dla duchów lasu: jeden z bardziej poetyckich przesądów mówi, że pierwsze trzy grzyby znalezione w lesie należy zostawić jako dar dla "duchów lasu". Ten gest ma zapewnić obfite zbiory i błogosławieństwo natury;
• zakaz gwizdania w lesie: w lesie nie gwiżdżemy - tak mówi stary przesąd, według którego gwizdanie odstrasza grzyby. Choć brzmi to jak folklor, ma praktyczne uzasadnienie: cisza pozwala lepiej skupić się na poszukiwaniach, ale też nie zakłóca spokoju zwierząt. Hałas może spłoszyć sarny, ptaki czy inne leśne stworzenia, a grzybiarz, który porusza się cicho, ma większe szanse na dostrzeżenie ukrytych pod liśćmi borowików.

Innym ciekawym zwyczajem, opisanym m.in. w "Panu Tadeuszu" Adama Mickiewicza, jest organizacja grzybobrania jako wydarzenia towarzyskiego. W XIX-wiecznej Polsce szlachta zbierała grzyby w określonych grupach - dzieci z opiekunami szły przodem, za nimi starszyzna, potem panny, a na końcu młodzi mężczyźni. Organizowano nawet konkursy na znalezienie najpiękniejszego grzyba, z nagrodą w postaci miejsca przy stole obok najatrakcyjniejszej osoby. Choć dziś takie zwyczaje są rzadkością, pokazują, jak głęboko grzybobranie jest zakorzenione w polskiej kulturze.