Wylej przed dom, kleszcze znikną. Wystarczą tylko dwa składniki

Wilgotne zakątki i gęsta roślinność mogą przyciągać pasożyty, czyniąc z przydomowych ogrodów ich siedlisko. Aby sprawdzić obecność kleszczy, możemy skorzystać z "testu białego ręcznika". Weź biały ręcznik lub prześcieradło, najlepiej wykonane z miękkiej, chłonnej tkaniny. Jasne tło pozwala szybko dostrzec ciemne, niewielkie sylwetki pasożytów, które mogą mieć zaledwie kilka milimetrów długości w stadium larwalnym lub nymphalnym. Materiał należy przymocować do kija lub solidnej gałęzi, aby stworzyć coś na kształt flagi. Ręcznik musi być stabilnie umocowany, np. za pomocą sznurka czy taśmy, i nie może zsuwać się podczas ruchu.

Przeciągaj ręcznikiem po powierzchni trawy, zwłaszcza w miejscach, gdzie jest ona wyższa lub rzadziej koszona. Skup się również na krzewach, szczególnie tych o gęstych liściach, które rosną w zacienionych wilgotnych miejscach, oraz doniczkach z roślinami - zarówno tych stojących na ziemi, jak i ustawionych na podwyższeniach. Ruchy ręcznikiem powinny być płynne, ale nie za szybkie, by nie strącić kleszczy, zanim zdążą się przyczepić do tkaniny. Jeśli zauważysz drobne, czarne lub brązowe punkciki, w zależności od gatunku i stadium rozwoju - to sygnał, że kleszcze są obecne. Mogą być ledwo widoczne gołym okiem, więc przyjrzeć się z bliska lub użyj lupy, by potwierdzić, czy to rzeczywiście pajęczaki, a nie np. inne owady czy brud.

Obecność choćby jednego kleszcza oznacza, że populacja może być większa. Kleszcze najczęściej czatują na wysokości od 30 do 90 cm nad ziemią. To poziom, na którym dorosłe osobniki i nimfy zazwyczaj wspinają się na roślinność, by zaczepić się o przechodzące zwierzęta czy ludzi. Zatem nie trzeba przeciągać ręcznika zbyt wysoko - wystarczy skupić się na niższych partiach trawnika i krzewów. Larwy mogą znajdować się bliżej ziemi, ale test i tak je wychwyci, jeśli są aktywne.

Test warto przeprowadzać regularnie, szczególnie w okresie największej aktywności kleszczy, czyli od marca do października. W Polsce szczyt ich obecności przypada na wiosnę (kwiecień-maj) i wczesną jesień (wrzesień-październik), choć łagodne zimy mogą wydłużyć ten czas. Eksperci zalecają sprawdzanie ogrodu co kilka tygodni, zwłaszcza po deszczach, które zwiększają wilgotność i sprzyjają pasożytom. Jeśli ogród sąsiaduje z lasem, łąką czy zaniedbanymi terenami, częstotliwość testów powinna być większa - kleszcze łatwo migrują z takich miejsc.

Zanim sięgniemy po środki odstraszające, warto dokładnie przeanalizować, co sprawia, że kleszcze pojawiają się w ogrodzie i czują się w nim komfortowo. Te pasożyty nie trafiają tam przypadkowo - ich obecność zależy od specyficznych warunków środowiskowych.

Wysokie trawy i zaniedbane trawniki

Długie źdźbła - zwłaszcza te przekraczające 10-15 cm - tworzą wilgotne, osłonięte przestrzenie u podstawy, do których słońce rzadko dociera, a woda z deszczu czy rosy utrzymuje się dłużej. To idealne warunki dla kleszczy. W takich miejscach mogą bezpiecznie czekać na żywicieli. Mechanizm jest prosty: kleszcz wspina się na źdźbło, przyjmuje pozycję "questingu" (z uniesionymi przednimi odnóżami) i czeka, aż coś o niego zahaczy.

Zarośla i krzewy

Paprocie, bluszcz i nieprzycinane żywopłoty oferują kilka korzyści: cień, wilgoć i ochronę przed wiatrem. Liście paproci, tworząc gęste kępy, zatrzymują wilgoć blisko ziemi, które są kluczowe dla przeżycia kleszczy, które tracą wodę przez odwłok i muszą ją uzupełniać z otoczenia. Bluszcz, pnąc się po ziemi lub ścianach, tworzy labirynt kryjówek, w których kleszcze mogą się schować przed drapieżnikami, np. ptakami czy owadami. Żywopłoty, jeśli nie są regularnie przycinane, stają się gąszczem gałęzi i liści, w którym pasożyty znajdują stabilne środowisko do żerowania i odpoczynku. Im bardziej zwarta roślinność, tym trudniej je stamtąd usunąć czy zauważyć.

Rośliny okrywowe

Barwinek i runianka również sprzyjają kleszczom, choć często sadzi się je dla estetyki lub ochrony gleby. Tworzą dywanowate struktury, które utrzymują wilgoć w podłożu - zwłaszcza jeśli gleba jest gliniasta lub ogród znajduje się w zacienionym miejscu. Barwinek zapewnia kleszczom osłonę przed słońcem i stabilny mikroklimat, a runianka tworzy wilgotne przestrzenie między liśćmi a ziemią. Choć nie ma badań wskazujących, że te konkretne rośliny przyciągają kleszcze bardziej niż inne, ich właściwości idealnie wpisują się w preferencje pasożytów, czyniąc je potencjalnymi punktami koncentracji.

Ciepło ciała, zapach potu i zmiany klimatyczne

Kleszcze wyczuwają ciepło ciała i dwutlenek węgla wydychany przez żywicieli, a także zapach potu, w którym znajdują się związki chemiczne, m.in. kwas mlekowy. Zatem nawet niewielkie skupiska roślin - np. kępa traw przy ścieżce czy krzew obok ławki - stają się atrakcyjne, jeśli często przechodzą tamtędy ludzie lub zwierzęta. Kleszcze nie muszą aktywnie szukać ofiary; wystarczy, że zajmą pozycję w miejscu o odpowiedniej wilgotności i czekają na ruch. Ogrody, w których regularnie przebywają domownicy czy ich pupile, stają się przez to bardziej narażone

Eksperci, w tym entomolodzy i klimatolodzy, zwracają uwagę na jeszcze jeden czynnik: ocieplenie klimatu. Cieplejsze zimy i wydłużone okresy wysokich temperatur pozwalają kleszczom przetrwać w większej liczbie regionów i aktywnie żerować przez dłuższy czas. W Polsce kleszcz pospolity (Ixodes ricinus) coraz częściej zasiedla tereny miejskie i podmiejskie, w tym ogrody, które kiedyś były dla nich mniej dostępne. Rosnąca wilgotność powietrza i łagodniejsze warunki zimowe sprzyjają ich rozmnażaniu. Samica może złożyć nawet 2000 jaj w jednym cyklu, z których większość przetrwa w odpowiednim środowisku.

Kleszcze unikają intensywnych zapachów, które dla ludzi bywają przyjemne. Naturalne substancje mogą skutecznie zniechęcić te pasożyty.

• Lawenda - jej olejek eteryczny zawiera linalol i octan linalilu, substancje o udowodnionym działaniu odstraszającym nie tylko kleszcze, ale też na komary. Jej intensywny, kwiatowy zapach, wydzielany przez liście i kwiaty, zakłóca zmysły chemoreceptorów kleszczy, utrudniając im lokalizację żywicieli. Badania opublikowane w "Journal of Agricultural and Food Chemistry", potwierdzają, że olejek lawendowy może zredukować aktywność kleszczy nawet o 80 proc. w kontrolowanych warunkach.

• Rozmaryn i mięta - w olejkach eterycznych rozmarynu dominują kamfora i 1,8-cyneol, natomiast w mięcie kluczowy jest mentol. Ich skuteczność polega na miejscowym działaniu - kleszcze, napotykając te aromaty, rzadziej zapuszczają się w głąb ogrodu. Testy laboratoryjne, przeprowadzone m.in. przez University of Vermont, wykazały, że olejki z tych roślin mogą odstraszać kleszcze w stężeniach już od 5 proc.
• Czosnek - wyróżnia się ostrym zapachem wynikającym z zawartości związków siarkowych, czyli allicyny i dwusiarczku diallilu. Substancje te, uwalniane podczas rozdrabniania lub naturalnego rozkładu rośliny, działają toksycznie na kleszcze, zakłócając ich zdolność do wykrywania żywicieli. Sadzenie czosnku wzdłuż ścieżek, przy wejściach do ogrodu czy w rabatach obok innych roślin to prosty sposób na stworzenie bariery zapachowej. Alternatywnie można przygotować domowy spray: zmiażdżone ząbki czosnku zalewa się wodą, odstawia na 24 godziny, a następnie rozcieńcza i aplikuje na trawnik lub krzewy.
• Suszone zioła - liście lawendy, rozmarynu lub mięty po zbiorze i wysuszeniu zachowują część olejków eterycznych, które można wykorzystać jako naturalny odstraszacz pod krzewami, wzdłuż murków czy w zakamarkach trawnika. Proces jest prosty: liście rozdrabnia się lub pozostawia w całości i rozsypuje w wybranych punktach. Zapach, choć słabszy niż w świeżych roślinach, nadal działa drażniąco na kleszcze, zwłaszcza w połączeniu z innymi metodami. Efekt jest jednak krótkotrwały - olejki ulatniają się w ciągu kilku dni, szczególnie po deszczu, więc susz należy wymieniać co 1-2 tygodnie. Metoda ta sprawdza się jako wsparcie, np. w okresie największej aktywności kleszczy (wiosna i jesień), ale nie zastąpi żywych nasadzeń.

Te metody nie gwarantują pełnej ochrony, ale regularnie stosowane zmniejszają ryzyko ugryzień. Połączenie ich z troską o porządek w ogrodzie zwiększa skuteczność.

Utrzymanie trawy na wysokości około 5-7 cm drastycznie zmniejsza przestrzeń, w której kleszcze mogą się ukrywać i czekać na żywicieli. Koszenie należy wykonywać co 1-2 tygodnie w sezonie wegetacyjnym (marzec-październik). Równie istotne jest usuwanie opadłych liści, gałązek i skoszonej trawy, ponieważ zalegająca materia organiczna tworzy wilgotne kryjówki. Przycinanie krzewów, zwłaszcza tui i jałowce, poprawia cyrkulację powietrza i redukuje wilgotność w niższych partiach. Takie działania ograniczą siedliska kleszczy nawet o 70 proc.

• Sadzenie roślin o odstraszającym zapachu

Lawendę warto sadzić w rzędach lub kępach przy tarasie, altanie, ławkach czy innych strefach wypoczynku, w odległości 30-50 cm od krawędzi, by zapach rozchodził się w powietrzu. Rozmaryn, dobrze sprawdza się wzdłuż ścieżek lub granic ogrodu, tworząc pachnący mur - sadzi się go co 60-80 cm w słonecznym miejscu. Mięta rozrasta się dość szybko dlatego nadaje się do wypełnień między rabatami i w zacienionych zakątkach.

• Opryski przeciwko kleszczom

Opryski na bazie olejków eterycznych to skuteczny sposób na miejscowe odstraszanie kleszczy. Przygotuj mieszankę: 10-15 kropli olejku lawendowego i rozmarynowego (lub jednego z nich) na 500 ml wody, dodaj łyżeczkę neutralnego mydła w płynie (np. szarego), by olejki lepiej się rozpuściły, i wstrząśnij. Przelej do spryskiwacza i aplikuj na trawnik, krzewy czy obrzeża rabat, unikając roślin jadalnych, ponieważ olejki mogą zmienić ich smak lub uszkodzić liście.

Oprysk wykonuj co 2-3 tygodnie, najlepiej rano lub wieczorem, gdy wiatr jest słaby, a rosa nie zakłóca aplikacji. Olejki osiadają na powierzchni roślin, tworząc barierę zapachową - kleszcze, wyczuwając drażniące związki, omijają te obszary. Efekt utrzymuje się kilka dni do tygodnia, zależnie od pogody (deszcz go skraca). Metoda ta, choć nie eliminuje kleszczy całkowicie, zmniejsza ich aktywność w opryskanych strefach, co potwierdzają testy repelentów naturalnych.

• Fizyczne bariery i obecność ptaków w ogrodzie

Fizyczne przeszkody utrudniają kleszczom migrację między częściami ogrodu. Kamienne murki - np. z polnych kamieni lub kostki brukowej - o wysokości 20-30 cm i szerokości 15-20 cm mogą oddzielać trawnik od zarośli czy lasów i łąk, skąd kleszcze często przychodzą. Ustawione wzdłuż granic działki lub wokół stref wypoczynku, tworzą barierę trudną do pokonania dla tych bezskrzydłych pajęczaków, które nie skaczą ani nie latają, tylko pełzają.

Sikorki i wróble mogą naturalnie redukować populację kleszczy, ponieważ zjadają je zwłaszcza w sezonie lęgowym. By je przyciągnąć, zainstaluj karmniki z nasionami słonecznika, prosa czy orzechów (wysokość 1,5-2 m nad ziemią) oraz budki lęgowe - np. o otworze 28-32 mm dla sikor - w zacisznych miejscach, np. na drzewach lub słupach, z dala od kocich kryjówek. Karmniki należy czyścić co miesiąc, by uniknąć pleśni, a budki wieszać jesienią lub zimą, by ptaki zdążyły je zasiedlić wiosną. Sikorki są szczególnie skuteczne, bo polują na owady i pajęczaki w trawie i na krzewach. Jeden ptak może zjeść kilka kleszczy dziennie, choć ich wpływ na dużą populację jest ograniczony.

Przeczytaj również:

Prawdziwe wabiki na kleszcze. Lepiej szybko pozbądź się ich z ogrodu

Coraz cieplejsze dni oznaczają, że kleszcze zaczynają się budzić. Pierwsze ostrzeżenia

Węże czują je z daleka. Posadź, będą omijać twój ogród szerokim łukiem