Szczawiany: Dlaczego są groźne i jakie choroby mogą wywołać?
Szczawiany to substancje występujące w niektórych warzywach i owocach, ale też w herbacie czy kakao. Są to antyodżywcze związki, które w nadmiarze mogą szkodzić naszemu zdrowiu. Szczawiany utrudniają bowiem wchłanianie wapnia i żelaza, przyczyniają się do powstawania kamieni nerkowych, a nawet osłabiają odporność i zmniejszają płodność u mężczyzn. Największe ich ilości znajdują się w szpinaku, rabarbarze czy szczawiu, ale można je też znaleźć w innych popularnych i uznawanych za zdrowe produktach. Czy trzeba zrezygnować z ich spożywania? Jak zniwelować niekorzystne działanie szczawianów?
Szczawiany to potoczne określenie jonów szczawianowych, substancji antyodżywczych, które negatywnie wpływają na zdrowie. Do naszego organizmu trafiają z pożywieniem bogatym w kwas szczawiowy oraz jego sole. Największym źródłem szczawianów jest szpinak, rabarbar, szczaw oraz kapusta. Spore ilości tych substancji występują też w czarnej i zielonej herbacie, kakao, ale też czerwonych burakach, malinach, cytrynach, poziomkach, borówce i niektórych ziołach (np. w skrzypie polnym). Szczawiany w znacznie większych ilościach tworzą się jednak samoistnie w organizmie na skutek procesów metabolicznych. Są produktem ubocznym przemiany materii niektórych substancji, na przykład witaminy C. Nie da się więc wyeliminować obecności szczawianów w organizmie, ale trzeba pamiętać, że spożywanie bogatych w nie produktów może nam bardzo szkodzić, a szczególnie osobom, które w większym stopniu je wchłaniają. Nadmierna ilość szczawianów może być też związana z zaburzeniami kwasowo-zasadowymi organizmu czy zakwaszeniem moczu (np. na skutek spożywania zbyt dużych ilości białka).
Nadmiar szczawianów w organizmie może bardzo niekorzystnie wpływać na zdrowie. Kwas szczawiowy znacznie utrudnia przyswajanie wapnia przez organizm, a jeśli u danej osoby występuje również niedobór witaminy D, to znacznie zwiększa się ryzyko osteoporozy. Jeśli w organizmie znajduje się zbyt dużo szczawianów, zaczynają się one odkładać w nerkach i drogach moczowych, co z kolei prowadzi do kamicy nerkowej. Przyczyną są zaburzenia gospodarki mineralnej organizmu. Początkowo choroba nie daje żadnych objawów, ale gdy kamienie zaczynają się przemieszczać do dróg moczowych, dochodzi do ostrego przenikliwego bólu w dole pleców, tzw. kolki nerkowej. Szczawiany utrudniają organizmowi nie tylko przyswajanie wapnia, ale też magnezu czy żelaza pochodzenia roślinnego. A to grozi anemią i zaburzeniami pracy układu nerwowego. Zbyt duża ilość szczawianów w organizmie jest też wyjątkowo szkodliwa dla mężczyzn – zwiększa ryzyko bezpłodności i zmniejsza żywotność plemników. Szczawiany osłabiają ponadto układ immunologiczny i mogą być przyczyną tworzenia się stanów zapalnych w organizmie.
Mimo szkodliwych właściwości szczawianów nie należy całkowicie rezygnować ze szpinaku czy rabarbaru, ponieważ zawierają one także wiele cennych witamin i minerałów. Produkty bogate w szczawiany powinni wyeliminować z diety jedynie chorzy na kamicę szczawianową, z nieprawidłową pracą nerek, osteoporozą oraz osoby z zaburzeniami gospodarki mineralnej organizmu.
Działanie szczawianów można także zniwelować poprzez przyjmowanie dużej ilości płynów (co najmniej dwa litry dziennie), w tym soku cytrynowego (rozkłada szczawiany wapnia) oraz dostarczanie do organizmu wystarczającej ilości wapnia, a także produktów bogatych w błonnik (zmniejsza wchłanianie kwasów szczawiowych). Zaleca się też ograniczenie spożywania soli kuchennej (sprzyja powstawaniu kamicy szczawianowej). Warto też wiedzieć, że ilość kwasu szczawiowego zmniejsza się o połowę w trakcie gotowania produktów spożywczych.
