Emerytura bez żadnych lat pracy. Czy ZUS wypłaci pieniądze, jeśli w ogóle się nie pracowało?
Oprac.: Łukasz Piątek
System emerytalny w Polsce od lat wywołuje ogromne emocje i nie brakuje głosów, że powinien on zostać zreformowany i uproszczony. Obecnie, chcąc przejść na emeryturę, należy osiągnąć wymagany wiek i udokumentować staż pracy. A co z seniorami, którzy nie przepracowali ani jednego dnia w swoim życiu? Czy takie osoby mogą starać się o przyznanie świadczenia?
Jakie warunki należy spełnić, by otrzymać emeryturę?
Prawo do emerytury przysługuje wszystkim osobom, które osiągnęły wymagany wiek oraz odprowadzały składki ubezpieczeniowe. Od 1 października 2017 r. wiek emerytalny wynosi 60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn.
Ponadto chcąc ubiegać się o tzw. pełną emeryturę, należy spełnić warunek dotyczący stażu pracy. W przypadku kobiet pełna emerytura może zostać przyznana po udokumentowaniu co najmniej 20 lat stażu pracy. Mężczyźni muszą posiadać co najmniej 25 lat pracy. Co istotne - w tym czasie regularnie muszą być odprowadzane składki ubezpieczeniowe.
Minimalna emerytura w Polsce wynosi 1780,96 zł brutto, co oznacza, że seniorzy otrzymują "na rękę" około 1620,65 zł. Takie świadczenie otrzymują seniorzy po waloryzacji, która miała miejsce w marcu br.
Emerytury w Polsce podlegają corocznej waloryzacji, co ma zawsze miejsce 1 marca. Waloryzacja emerytur w 2024 roku wyniosła 12,12 proc., co oznacza, że emerytury wzrosły o 192,52 zł brutto. Dla porównania - waloryzacja emerytur w 2023 r. wyniosła 14,8 proc., co gwarantowało podwyżkę świadczeń o 250 zł brutto.
Czy można otrzymać emeryturę bez pełnego stażu pracy?
Jeśli osoba osiągnęła wymagany wiek emerytalny, ale nie posiada pełnego stażu pracy, otrzyma emeryturę. Do uzyskania prawa do świadczenia wystarczy nawet przepracowany jeden dzień, ale rzecz jasna - kwota takiej emerytury będzie bardzo niska.
By lepiej zobrazować taką sytuację, posłużymy się przykładem emerytki z Biłgoraju, która pobiera obecnie najniższą emeryturę w Polsce. Kobieta przeszła na emeryturę w wieku 60 lat i przez całe życie przepracowała zaledwie jeden dzień. Seniorka co miesiąc otrzymuje z ZUS-u emeryturę w kwocie 2 groszy.
Zatem im krótszy jest staż zawodowy i im niższe zarobki, tym mniejsza emerytura.
Dla kontrastu - najwyższą emeryturą w Polsce może pochwalić się mieszkaniec Śląska. Mężczyzna na swoje świadczenie pracował bardzo długo, bo aż 62 lata, 5 miesięcy i 18 dni, a na emeryturę przeszedł w wieku 86 lat. Co ciekawe - przez cały ten czas nie wziął nigdy zwolnienia lekarskiego. Jego emerytura wynosi 48 673,53 zł.
Czy osoba, która nigdy nie pracowała, może otrzymać emeryturę?
Zdarzają się sytuacje, kiedy osoby pomimo osiągnięcia wieku emerytalnego, nie posiadają ani jednego dnia stażu pracy. W takim przypadku można ubiegać się o przyznanie świadczenia emerytalne w drodze wyjątku.
Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wskazuje, że "Ubezpieczonym oraz pozostałym po nich członkom rodziny, którzy wskutek szczególnych okoliczności nie spełniają warunków wymaganych w ustawie do uzyskania prawa do emerytury lub renty, nie mogą - ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek - podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem społecznym i nie mają niezbędnych środków utrzymania, Prezes Zakładu może przyznać w drodze wyjątku świadczenia w wysokości nieprzekraczającej odpowiednich świadczeń przewidzianych w ustawie".
Oznacza to, że w trybie szczególnym Prezes ZUS może przyznawać emeryturę bądź rentę w przypadku braku spełniania określonych ustawą warunków do uzyskania wspomnianych świadczeń. Wysokość takiego świadczenia ustalana jest na poziomie minimalnej emerytury, która wynosi obecnie 1780,96 zł brutto. Kwota emerytury przyznanej w drodze wyjątku podlega corocznej waloryzacji.
Innym rozwiązaniem dla osób, które nie posiadają żadnego stażu pracy, a osiągnęły wiek emerytalny, jest emerytura lub renta specjalna. Takie świadczenie przyznawane jest przez Prezesa Rady Ministrów. O wysokości świadczenia również decyduje premier.
Art. 82. Ustawy o rentach i emeryturach mówi o tym, że: "Prezes Rady Ministrów w szczególnie uzasadnionych przypadkach może przyznać emeryturę lub rentę na warunkach i w wysokości innej niż określone w ustawie. Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej w terminie do dnia 31 stycznia każdego roku kalendarzowego informację o przyznanych w roku poprzedzającym emeryturach i rentach na podstawie ust. 1."
Należy jednak podkreślić, że emerytury i renty specjalne przyznawane są w wyjątkowych sytuacjach, gdy osoba wnioskująca o świadczenie nie ma do niego prawa z ubezpieczenia społecznego lub je uzyskuje, ale w bardzo niskiej wysokości. Szczególnie uzasadnionymi przypadkami do otrzymania takiego świadczenia mogą być np.: uznanie zasług na rzecz życia społecznego, kulturalnego, obronności kraju lub przyczyniania się do umacniania niepodległego bytu państwa.
Zobacz również:
W 2022 r. premier przyznał 178 emerytur lub rent specjalnych, z czego 68 współmałżonkom i dzieciom górników, którzy zginęli w katastrofach górniczych. Były to kwoty od 1,3 tys. zł do 1,5 tys. zł brutto miesięcznie. Wówczas takie świadczenia przyznano okresowo - 27 rent na trzy lata i 41 rent, które przysługują na czas nauki, ale nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat.
Jeszcze inną formą wsparcia, przeznaczoną dla osób bez odpowiedniego stażu pracy, jest świadczenie z programu "Mama 4+".
"Jest przeznaczone dla osób, które, żeby wychować co najmniej czworo dzieci, nie mogły podjąć pracy zarobkowej lub z niej zrezygnowały, w związku z czym dziś nie mają prawa do świadczeń nawet na minimalnym poziomie. Rodzicielskie świadczenie uzupełniające zapewnia takim osobom podstawowe środki do życia" - informuje Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej.
Wniosek o rodzicielskie świadczenie uzupełniające mogą złożyć osoby, które osiągnęły wiek emerytalny - w przypadku kobiet to 60 lat, dla mężczyzn - 65 lat - i nie posiadają niezbędnych środków utrzymania.
Rodzicielskie świadczenie uzupełniające może być przyznane matce, która urodziła i wychowała, albo wychowała co najmniej czworo dzieci, a w przypadku śmierci matki dziecka albo porzucenia dzieci przez matkę lub długotrwałego zaprzestania ich wychowywania - ojcu, który wychował co najmniej czworo dzieci.
Rodzicielskie świadczenie uzupełniające przyznawane jest w wysokości najniższej emerytury, o ile taka osoba nie pobiera już emerytury ani renty. W przypadku, gdy osoba zainteresowana pobiera już świadczenie niższe od najniższej emerytury, świadczenie rodzicielskie będzie uzupełniać pobierane świadczenie do kwoty najniższej emerytury.
